Coober Pedy: Η πόλη στην οποία το 60% του πληθυσμού ζει υπόγεια (long read)

Στον μακρύ δρόμο προς την κεντρική Αυστραλία, στα 848 χιλιόμετρα βόρεια από τις παράκτιες πεδιάδες της Αδελαΐδας, βρίσκεται η πόλη Κούμπερ Πέντι (Coober Pedy) όπου οι άνθρωποι ζουν σε υπόγειες «πιρόγες» για να επιβιώσουν από τις πολύ υψηλές θερμοκρασίες το καλοκαίρι που ξεπερνούν τους 50 βαθμούς Κελσίου.

Η Κούμπερ Πέντι (Coober Pedy), στην οποία ζουν περίπου 2.500 άνθρωποι, είναι γνωστή και ως η «πρωτεύουσα του οπάλιου» λόγω της ποσότητας των πολύτιμων λίθων που εξορύσσονται εκεί. Σε αυτή τη γωνιά του κόσμου, το 60% του πληθυσμού κατοικεί σε σπίτια χτισμένα μέσα στον πλούσιο σε σίδηρο ψαμμίτη και ιλυόλιθο βράχο. Σε ορισμένες γειτονιές, τα μόνα σημάδια κατοίκησης είναι τα φρεάτια εξαερισμού που προεξέχουν και το πλεονάζον χώμα που έχει απορριφθεί κοντά στις εισόδους. Σε αυτή την περιοχή, η θερμοκρασία φτάνει τακτικά τους 52 βαθμούς Κελσίου και κάνει τόση ζέστη που τα πουλιά πέφτουν από τον ουρανό και οι ηλεκτρονικές συσκευές πρέπει να αποθηκεύονται σε ψυγεία.

Τον περασμένο Ιούλιο, η πόλη Chongquing, στη νοτιοδυτική Κίνα, άνοιξε καταφύγια που είχαν κατασκευαστεί κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, για να προστατεύσει τους πολίτες από τον 10ήμερο καύσωνα που έπληξε την περιοχή. Καθώς συνεχίζεται ο καυτός τρίμηνος καύσωνας στις ΗΠΑ – με θερμοκρασίες που ούτε οι κάκτοι δεν μπορούν να αντέξουν – και οι πυρκαγιές αποτεφρώνουν εκτάσεις της νότιας Ευρώπης, τι θα μπορούσαμε να μάθουμε από τους κατοίκους της Κούμπερ Πέντι;

Δεν πρόκειται για τη μοναδική πόλη, ούτε καν τον μεγαλύτερο υπόγειο οικισμό στον κόσμο. Οι άνθρωποι ζουν στο υπέδαφος για να αντιμετωπίσουν τα δύσκολα κλίματα εδώ και χιλιάδες χρόνια, από τους ανθρώπινους προγόνους που έριξαν τα εργαλεία τους σε μια σπηλιά της Νότιας Αφρικής πριν από δύο εκατομμύρια χρόνια, μέχρι τους Νεάντερταλ που δημιούργησαν ανεξήγητους σωρούς σταλαγμιτών σε μια γαλλική σπηλιά κατά τη διάρκεια της εποχής των παγετώνων πριν από 176.000 χρόνια. Ακόμη και χιμπατζήδες πηγαίνουν σε σπήλαια για να αποφύγουν την ακραία ζέστη στη νοτιοανατολική Σενεγάλη.

Μια αποτελεσματική λύση

Λίγο πιο πέρα στο δρόμο προς την Κούμπερ Πέντι βρίσκεται η κύρια πόλη. Με την πρώτη ματιά, θα μπορούσε κανείς να την περάσει για έναν συνηθισμένο οικισμό της ενδοχώρας – οι δρόμοι είναι ροζ από τη σκόνη και υπάρχουν εστιατόρια, μπαρ, σούπερ μάρκετ και πρατήρια καυσίμων. Σε μια κορυφογραμμή που δεσπόζει πάνω από όλα αυτά βρίσκεται το μοναδικό δέντρο της πόλης, ένα γλυπτό από μέταλλο. Η πόλη είναι απόκοσμα άδεια και τα κτίρια βρίσκονται σε μεγάλη απόσταση μεταξύ τους.

Σε ορισμένα μέρη της πόλης η πρόσβαση γίνεται μέσα από μικρά κτίρια και καθώς μπαίνεις μέσα ανακαλύπτεις τα υπόγεια περάσματά τους. Άλλα είναι πιο ορατά – στο Riba’s, ένα κάμπινγκ όπου οι άνθρωποι μπορούν να στήσουν τις σκηνές τους αρκετά μέτρα κάτω από το έδαφος, η είσοδος είναι μια σκοτεινή σήραγγα.

Στην Κούμπερ Πέντι, τα υπόγεια κτίρια πρέπει να έχουν βάθος τουλάχιστον τεσσάρων μέτρων, για να μην καταρρεύσουν οι οροφές τους – και κάτω από αυτή την ποσότητα βράχων, η θερμοκρασία διατηρείται στους 23 βαθμούς Κελσίου. Ενώ οι κάτοικοι των υπέργειων σπιτιών πρέπει να υπομένουν τα καυτά καλοκαίρια και τις ψυχρές νύχτες του χειμώνα όπου η θερμοκρασία πέφτει τακτικά στους 2-3 βαθμούς Κελσίου, εκείνοι που ζουν σε υπόγεια σπίτια απολαμβάνουν ιδανική θερμοκρασία δωματίου, 24 ώρες την ημέρα, όλο το χρόνο. 

Εκτός από την άνεση, ένα σημαντικό πλεονέκτημα της υπόγειας διαβίωσης είναι η εξοικονόμηση χρημάτων. Η πόλη παράγει όλη την ηλεκτρική του ενέργεια – το 70% της οποίας τροφοδοτείται από τον ήλιο και τον αέρα- αλλά ο κλιματισμός κοστίζει ακριβά.

Ωστόσο, πολλά υπόγεια σπίτια είναι σχετικά φτηνά. Κατά τη διάρκεια μιας πρόσφατης δημοπρασίας, ένα τεσσάρι πουλήθηκε για περίπου 26.000 δολάρια. Αν και πολλά από αυτά τα ακίνητα χρειάζονται ανακαίνιση, παραμένουν πολύ πιο οικονομικά από τα ακίνητα στην πλησιέστερη μεγάλη πόλη, την Αδελαΐδα, όπου η μέση τιμή κατοικίας είναι 457.000 δολάρια.

Παραδόξως, ο υπόγειος τρόπος ζωής μπορεί επίσης να παρέχει κάποια προστασία από τους σεισμούς. Ωστόσο, το πόσο ασφαλείς είναι οι υπόγειες κατασκευές κατά τη διάρκεια σεισμικής δραστηριότητας εξαρτάται αποκλειστικά από το πόσο μεγάλες, πολύπλοκες και βαθιές είναι.

Θα μπορούσαν τα υπόγεια σπίτια να αποτελέσουν λύση για την κλιματική αλλαγή; Υπάρχουν διάφοροι λόγοι για τους οποίους η κατασκευή υπόγειων σπιτιών στο Κούμπερ Πέντι είναι πρακτική. Ο βράχος είναι πολύ μαλακός, μπορείτε να τον χαράξετε με ένα σουγιά ή με το νύχι σας, λέει ο Μπάρι Λούις που εργάζεται στο τουριστικό γραφείο της πόλης. Τις δεκαετίες του 1960 και του 70, οι κάτοικοι της πόλης επέκτειναν τα σπίτια τους με τον ίδιο τρόπο που δημιούργησαν τα ορυχεία οπαλίου – χρησιμοποιώντας εκρηκτικά, αξίνες και φτυάρια. Ορισμένα δεν απαιτούσαν πολύ σκάψιμο. Σήμερα χρησιμοποιούν βιομηχανικό εξοπλισμό διάνοιξης σηράγγων. Ωστόσο, εξακολουθεί να είναι δυνατή η εκσκαφή με το χέρι – έτσι όταν οι κάτοικοι χρειάζονται περισσότερο χώρο, μερικές φορές αρχίζουν να χαράσσουν τον βράχο.

Ο ψαμμίτης είναι ένα συμπαγές πέτρωμα οπότε είναι δυνατόν να χτίσετε δωμάτια με ψηλά ταβάνια, σε όποιο σχήμα θέλετε, χωρίς πρόσθετα υλικά. Στην πραγματικότητα, η διάνοιξη σηράγγων στο Κούμπερ Πέντι είναι τόσο απλή, που πολλοί ντόπιοι ζουν σε περίτεχνες, πολυτελείς κατοικίες, με υπόγειες πισίνες, αίθουσες παιχνιδιών, μεγάλα μπάνια και σαλόνια υψηλών προδιαγραφών.

Ωστόσο, μια σημαντική πρόκληση για κάθε υπόγεια κατασκευή είναι η υγρασία. Από τις πολλές βραχώδεις κατοικίες που έχουν κατοικηθεί από τον άνθρωπο, οι περισσότερες βρίσκονται σε ξηρές περιοχές – από τους πύργους και τα τείχη που είναι χτισμένα στους βράχους στο Mesa Verde στο Κολοράντο, όπου κατοικούσαν άνθρωποι για πάνω από 700 χρόνια, μέχρι τους περίτεχνους ναούς, τους τάφους και τα παλάτια που είναι λαξευμένα στον ροζ ψαμμίτη στην Ιορδανία. Σήμερα, ένα από τα τελευταία κατοικημένα χωριά στον κόσμο που είναι λαξευμένα σε βράχο είναι το Καντοβάν, στους πρόποδες του όρους Σαχάντ στο Ιράν – μια κοιλάδα διάσπαρτη με παράξενες, μυτερές σπηλιές που έχουν μετατραπεί σε σπίτια.

Από την άλλη, η υπόγεια δόμηση σε πιο υγρές περιοχές είναι διαβόητα δύσκολη. Για να στεγανοποιηθούν οι αρχικές υπόγειες σήραγγες του Λονδίνου, οι οποίες κατασκευάστηκαν τον 19ο αιώνα, κάθε μία από αυτές περικλείονταν από πολλές στρώσεις τούβλων και μια επίστρωση ασφάλτου (σήμερα χρησιμοποιούνται πιο σύγχρονες μέθοδοι). Αλλά ακόμη και με αυτές τις προφυλάξεις, εξακολουθούν να υπάρχουν τακτικές αναφορές για μαύρη μούχλα. Το ίδιο πρόβλημα παρουσιάζεται σε υπόγεια, αποθήκες και χώρους στάθμευσης αυτοκινήτων, σε περιοχές με υψηλή βροχόπτωση σε όλο τον κόσμο.   

Υπάρχουν δύο κύριοι λόγοι γι’ αυτό: η έλλειψη εξαερισμού, η οποία μπορεί να επιτρέψει τη συσσώρευση της υγρασίας από το μαγείρεμα, το ντους και την αναπνοή στους δροσερούς τοίχους μιας σπηλιάς, και τα υπόγεια ύδατα – εάν τα υπόγεια σπίτια είναι χτισμένα κοντά στον υδροφόρο ορίζοντα, την ανώτατη επιφάνεια των στηλών (όγκων) νερού οι οποίες σχηματίζονται όταν τα νερά της βροχής, διαπερνώντας το έδαφος, συγκρατούνται μεταξύ στρωμάτων πετρωμάτων ανόμοιας διαπερατότητας.

Αλλά στο Κούμπερ Πέντι οι συνθήκες είναι άνυδρες ακόμη και στο υπέδαφος. «Είναι πολύ, πολύ ξηρά εδώ», λέει ένας κάτοικος. Οι κάτοικοι της πόλης τοποθετούν φρεάτια εξαερισμού για να εξασφαλίζεται η επαρκής παροχή οξυγόνου και να διαφεύγει η υγρασία από τις εσωτερικές δραστηριότητες, αν και συχνά πρόκειται για απλούς σωλήνες που προεξέχουν από την οροφή.

Οι κάτοικοι συνιστούν ανεπιφύλακτα την υπόγεια διαβίωση σε όποιον υποφέρει από τις αδικαιολόγητα υψηλές θερμοκρασίες. Ίσως σύντομα να δούμε τα ιδιόμορφα υπόγεια σπίτια και σε άλλα μέρη.

ΠΗΓΗ: BBC