Όταν οι φυλακές της Λάρισας ήταν στον λόφο του Φρουρίου – ONLARISSA.GR Νέα Ειδήσεις Λάρισα

Η σημερινή εικόνα είναι ένα τελευταίο εύρημα της Φωτοθήκης Λάρισας και ιδιαίτερα του μέλους της Αχιλλέα Καλτσά, ο οποίος εντόπισε σε οίκο δημοπρασιών του εξωτερικού φύλλο της εβδομαδιαίας εφημερίδας The Illustrated London News, το οποίο αναφέρεται στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1912. Όπως γνωρίζουμε, ο ελληνικός στρατός στις 6 Οκτωβρίου κατέλαβε την Ελασσόνα και συνεχίζοντας τη νικηφόρα πορεία του απελευθέρωσε και τη Μακεδονία. Όπως αναφέρεται στην αγγλική εφημερίδα σαν επεξήγηση της φωτογραφίας, Έλληνες στρατιώτες με τα όπλα στα χέρια τους βρίσκονται έξω από το κτήριο των φυλακών της Λάρισας, όπου είναι φυλακισμένοι Τούρκοι αιχμάλωτοι, οι οποίοι μάλιστα διακρίνονται αγκιστρωμένοι πάνω στα σιδερόφρακτα παράθυρα. Αν προσέξουμε το γείσο της στέγης και την τοιχοδομία του, διαπιστώνουμε ότι το κτίσμα αυτό που παλαιότερα ήταν το πανδοχείο (χάνι) των αδελφών Σαχίνη, έχει πρόσφατα ανακαινισθεί.

Στη φωτογραφία από το κτήριο των φυλακών φαίνεται ένα τμήμα του. Αριστερά υπήρχε ένα στενό λιθόστρωτο ανηφορικό μονοπάτι το οποίο ξεκινούσε από την μικρή πλατεία που υπήρχε πριν από την είσοδο της γέφυρας – σήμερα στη θέση αυτή βρίσκεται ο κυκλικός οδικός κόμβος – και έφθανε μέχρι τον μητροπολιτικό ναό του Αγ. Αχιλλίου. Στη φωτογραφία διακρίνεται κάτω αριστερά το μονοπάτι και στο βάθος μέρος από τη νότια πλευρά του ναού, που και αυτός είναι νεόδμητος, αφού τα εγκαίνιά του είχαν γίνει πέντε χρόνια νωρίτερα (τον Σεπτέμβριο του 1907).

Η φωτογραφία αυτή μας δίνει την ευκαιρία να κάνουμε μια σύντομη αναφορά στις φυλακές της Λάρισας από τα τελευταία χρόνια της τουρκοκρατίας μέχρι τις μέρες μας.

–Οι παλαιότερες φυλακές που έχουν εντοπισθεί ανάγονται στην τουρκοκρατία και όσο και να σας φανεί περίεργο, στεγάζονταν στο κέντρο της Λάρισας, στην περιοχή Ντάρκουλι και συγκεκριμένα στη βόρεια πλευρά της σημερινής Κεντρικής πλατείας, εκεί όπου στις μέρες μας είναι το κομψό κτήριο της Στρατιωτικής Λέσχης Φρουράς Λαρίσης. Στο σημείο αυτό υπήρχε ένα απλό ισόγειο κτίσμα με σιδερόφρακτα παράθυρα, το οποίο στέγαζε τις ποινικές φυλακές της Λάρισας[1]. Βρισκόταν σε χαμηλότερο επίπεδο από τα γύρω κτίσματα. Είχε πολλά και μικρά παράθυρα κάτω από τη στέγη του και η πλευρά προς τον δρόμο ήταν προστατευμένη με ψηλό τοίχο. Στην νοτιοδυτική γωνία της στέγης υπήρχε στρατιωτικό φυλάκιο και στη συνέχεια εξώστης περιφραγμένος με κάγκελα. Οι φυλακές και τα γύρω κτίσματα ήταν ιδιοκτησία ενός μουσουλμάνου κτηματία και τραπεζίτη, που αργότερα υπήρξε και μουφτής της Λάρισας, του Μεχμέτ Χατζημέτου. Το 1905 μεγάλη πυρκαγιά αποτέφρωσε το εντυπωσιακό κτίριο των Δικαστηρίων που βρισκόταν εντός της πλατείας στην βορειοδυτική πλευρά της. Η πυρκαγιά αυτή είχε σαν αποτέλεσμα να επέλθει μια αλλαγή στη ρυμοτομία της περιοχής. Διευρύνθηκε η οδός Φιλελλήνων και ο Τούρκος ιδιοκτήτης κατεδάφισε τις φυλακές και τα διπλανά ιδιόκτητα καταστήματά του και στη θέση τους οικοδόμησε ένα μεγαλοπρεπέστατο για την εποχή εκείνη διώροφο μέγαρο που κάλυπτε ένα μεγάλο μέρος της γωνίας Κύπρου και Φιλελλήνων. Στο ισόγειο διαμόρφωσε πολλά καταστήματα, ενώ τον άνω όροφο τον ενοικίασε στον Ιωάννη Ασλάνη, ο οποίος έστησε τη γνωστή Λέσχη Ασλάνη, για την οποία αναφερθήκαμε πολλές φορές[2].

–Μετά την απομάκρυνση των φυλακών από το κέντρο της πόλης, η πολιτεία για να στεγάσει τους φυλακισμένους επέλεξε το χάνι των αδελφών Σαχίνη. Ήταν ένα μεγάλο και ισχυρό κτίριο, το οποίο με ορισμένες βελτιώσεις και προσθήκες έγινε και ασφαλές. Ο κάτω όροφος ήταν υγρός και σκοτεινός και σ’ αυτόν εγκλείσθηκαν οι βαρυποινίτες, ενώ στον επάνω όροφο διέμεναν στριμωγμένοι οι υπόλοιποι φυλακισμένοι. Στη βορεινή πλευρά του κτιρίου υπήρχε μια μικρή αυλή, στην οποία συνωστίζονταν όλοι οι κρατούμενοι για τον καθημερινό τους περίπατο έξω από τα κελιά τους.

Όμως η ύπαρξη των φυλακών σ΄ αυτό το περίοπτο σημείο της πόλης είχε πολλές και δυσμενείς επιπτώσεις στη ζωή των πολιτών. Οι κρατούμενοι γαντζώνονταν από τα παράθυρα και παρενοχλούσαν με βωμολοχίες τους περαστικούς, ιδίως τις γυναίκες. Οι φασαρίες και οι καυγάδες μεταξύ των φυλακισμένων ήταν καθημερινές. Επιπλέον κάποιο σοβαρό και δυσεπίλυτο πρόβλημα στις αποχετεύσεις προκαλούσε αφόρητη δυσοσμία. Τα γεγονότα αυτά ενοχλούσαν τους περιοίκους και προκαλούσαν την αγανάκτηση όλης της πόλης, η οποία αξίωνε την απομάκρυνσή τους[3]. Παραμονές του Β΄ Παγκοσμίου πολέμου μεταστεγάσθηκε σε κάποιο κτίριο το οποίο οι στρατιωτικές υπηρεσίες χρησιμοποιούσαν ως τότε σαν Πυριτιδαποθήκη.

–Το κτήριο της Πυριτιδαποθήκης (οι Λαρισαίοι το ονόμαζαν παλιά Πυριτιδαποθήκη), ήταν ένα παλιό κτίσμα του 18ου αιώνα στην οδό Ιουστινιανού. Διέθετε μεγάλο αύλειο χώρο και επιλέχθηκε για τη μεταστέγαση των ποινικών φυλακών. Προστέθηκαν διάφορα βοηθητικά κτίσματα για τις διοικητικές υπηρεσίες και το υπαλληλικό προσωπικό, ενισχύθηκε ο χώρος περιμετρικά για ασφάλεια και φιλεύσπλαχνοι Λαρισαίοι έκτισαν σε μια γωνιά το ναΐσκο του προστάτη των φυλακισμένων Αγ. Ελευθερίου. Κατά τη διάρκεια της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου πολλοί συνάνθρωποί μας στερήθηκαν αναίτια την ελευθερία τους, έγκλειστοι σ’ αυτούς τους περιορισμένους χώρους. Στις αρχές της δεκαετίας του 1980 η πολιτεία αποφάσισε να μεταφέρει εκτός πόλεως τις φυλακές και ο χώρος προκρίθηκε για την κατασκευή των σχολικών διδακτηρίων του 5ου Γυμνασίου και Λυκείου. Με την κατεδάφιση των κτισμάτων για την απελευθέρωση του χώρου, εντοπίστηκε το κεντρικό κτήριο της παλιάς Πυριτιδαποθήκης, του οποίου η κατασκευή διέφερε των υπολοίπων. Κατόπιν επεμβάσεως της αρχαιολογικής υπηρεσίας, η οποία το προσδιόρισε ως κτίσμα του 18ου αιώνα, αποφασίστηκε η διατήρησή του, προχώρησε σε ενέργειες ώστε να κηρυχθεί διατηρητέο και συντηρήθηκε υποδειγματικά[4].

–Το Σεπτέμβριο του 1984 οι ποινικές φυλακές μεταστεγάστηκαν σε νέο κτήριο που κτίστηκε ειδικά γι’ αυτό το σκοπό[5] έξω από την πόλη στη συνοικία της Νεάπολης, στο τέρμα της οδού Καρδίτσας, απέναντι από το κλειστό Γυμναστήριο.

Του κ. Νικ. Παπαθεοδώρου / Φωτοθήκη Λάρισας

——————————————————

[1]. Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Μια σπάνια εικόνα της Λάρισας του 1897, εφ. “Ελευθερία”, φύλλο της Κυριακής 4 Δεκεμβρίου 2016.

[2]. Με τον ιταλικό βομβαρδισμό της 21ης Δεκεμβρίου 1940 και τον επακολουθήσαντα σεισμό της 1ης Μαρτίου 1941, το κτήριο καταστράφηκε και μεταπολεμικά κατεδαφίστηκε. Στη θέση αυτή κτίστηκε το σημερινό κτήριο της Λέσχης Αξιωματικών. Βλέπε: Παπαθεοδώρου Νικόλαος, Από φυλακές Στρατιωτική Λέσχη, εφ. “Ελευθερία”, Λάρισα, φύλλο της 22ας Σεπτεμβρίου 2017.

[3]. Το κτήριο αυτό που στέγασε το χάνι των αδελφών Σαχίνη και τις ποινικές φυλακές, υπέστη σοβαρές ζημιές κατά τη διάρκεια του μεγάλου σεισμού του Μαρτίου του 1941 και τους εχθρικούς βομβαρδισμούς. Μεταπολεμικά κατεδαφίστηκε και ο χώρος απελευθερώθηκε.

[4]. Σήμερα στο κτήριο αυτό στεγάζεται το Μουσείο της Εθνικής Αντίστασης.

[5]. Όλα τα προηγούμενα κτήρια των φυλακών της Λάρισας ήταν κτίσματα διαφορετικής χρήσης και η ανάγκη υποχρέωνε την πολιτεία να τα διαρρυθμίζει σε ποινικές φυλακές.