Διαβάζεται ως μυθιστόρημα καθώς ανήκει στην κατηγορία των βιβλίων που ακόμη κι αν πραγματεύονται γεγονότα που θεωρείς ότι τα έχεις ζήσει, η εξιστόρηση τους σου ξεδιπλώνει πτυχές που ούτε θα μπορούσες να έχεις φανταστεί και σε καθιστά όμηρο της καθηλωτικής αφήγησης ως το τέλος.
Η «παγκόσμια κρίση» του Ζαν Ζακ Σερβάν Σρεμπερ που κυκλοφόρησε την δεκαετία του ‘80 δεν θα είχε καμία τύχη αν δεν είχε δομή μυθιστορήματος με πρωταγωνιστές τον Καντάφι και όλους τους ομολόγους του εκείνη την εποχή. Το ίδιο και η «Τελευταία μπλόφα» της Ελένης Βαρβιτσιώτη και της Βικτωρίας Δενδρινού, που πραγματεύεται το παρασκήνιο του 2015 – ένα βιβλίο που καταναλώνεις τις σελίδες του απνευστί. Πρόσφατα, το «Σκοτεινό δωμάτιο» του Αλέξη Παπαχελά ανοίγει το φάκελο της Κύπρου και σε καθηλώνει με το παρασκήνιο της διαδρομής της χούντας ως την πτώση της. Η δομή του είναι μυθιστορηματική επίσης και θα μπορούσε να είναι το σενάριο ενός μπεστ σέλερ στα ιστορικά ντοκιμαντέρ του Νετφλιξ.
Το ίδιο ακριβώς, θα μπορούσε να συμβεί και με το νέο βιβλίο του Σταύρου Τζίμα, του έγκριτου δημοσιογράφου της «Καθημερινής», που γνωρίζει όσο λίγοι την ανθρωπογεωγραφία των Βαλκανίων και την ιστορία τους. Περιγράφει στις 400 και πλέον σελίδες του τις μυθιστορηματικές εξελίξεις του Μακεδονικού, φωτίζοντας άγνωστες πτυχές του και συνδέοντας τις πολιτικές εξελίξεις με προσωπικές ιστορίες που διαδραματίζονται είτε στο προσκήνιο είτε στο παρασκήνιο, ζουμάροντας ταυτόχρονα στα ιστορικά δεδομένα.
Να ένα δείγμα γραφής: « …Το βράδυ ο Ζέλεφ δείπνησε με τον Γιέλτσιν στην κατοικία» Λόζενετς». Ο Μπορις Νικολάγιεβιτς συνέχισε να πίνει βότκα παρά τις παρακλήσεις της συζύγου του Νίνα να φάει κάτι. Ο Γιέλτσιν έδειξε ότι δεν έχει ξεχάσει αυτό που έκανε ο Ζελεφ και τον ρώτησε αν θέλει να κάνει κάτι γι’ αυτόν. Να αναγνωρίσετε την Μακεδονία του απάντησε αμέσως ο ηγέτης του κράτους μας. Ο Γιέλτσιν συμφώνησε και έδωσε εντολή στον υπουργό εξωτερικό Κοζιρεφ να γράψει το διάταγμα. Ο Κοζιρεφ προσπάθησε να του εξηγήσει ότι με αυτή την πράξη θα εξοργιστούν οι Έλληνες αλλά ο Γιέλτσιν επέμεινε. Τοτε ο Κοζιρεφ έπαιξε το τελευταίο του χαρτί -η κρατική σφραγίδα βρίσκεται στο προεδρικό αεροσκάφος…»
Με τον Σταύρο μας συνδέει μια ειλικρινής φιλία. Χωρίς συναισθηματισμούς ωστόσο, θα πω ότι το βιβλίο του συνοψίζει συγκλονιστικά τα γεγονότα μιας εικοσιπενταετίας. Σαν ταινία που θέλεις οπωσδήποτε να την δεις ως το τέλος. Ο ίδιος, στη συνέντευξη που ακολουθεί, εξηγεί γιατί επέλεξε αυτό το είδος της αφήγησης.
||| ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΣΤΟΝ Ανδρέα Γιουρμετάκη
Γιατί επέλεξες να αναδείξεις το Μακεδονικό ζήτημα με τη μορφή ιστορικού μυθιστορήματος;
“Για να είναι ξεκούραστο και ευκολοδιάβαστο. Να μην βαριέται ο αναγνώστης από τις παραθέσεις ξερών ημερομηνιών, γεγονότων και αναλύσεων και αναγκαστεί να το πετάξει «τρίποντο» στο καλάθι, έχοντας κουραστεί από τις πρώτες κιόλας σελίδες. Εξάλλου, τα ίδια τα γεγονότα είχαν σε πολλές φάσεις μυθιστορηματική εξέλιξη.
Απόπειρες δολοφονίας, δωροδοκίες, λαθρεμπόριο, τραγικές ανθρώπινες ιστορίες και πολλά άλλα”.
Πως προέκυψε η ιδέα και η ανάγκη για το συγκεκριμένο βιβλίο;
Απουσιάζει από την ελληνική βιβλιογραφία ένα τέτοιο βιβλίο. Είχα το υλικό, καθώς παρακολουθούσα “επί του πεδίου”, από το 1991 έως τώρα τα γεγονότα, στο προσκήνιο αλλά και το παρασκήνιο. Ακολούθησα το αξίωμα του “σιναφιού” μας που λέει ότι εμείς οι δημοσιογράφοι δεν γράφουμε την αλήθεια, γράφουμε αυτά που ξέρουμε. Και εγώ αυτό έκανα, με την προσδοκία να συνεισφέρω στην καλύτερη και ψύχραιμη ενημέρωση της ελληνικής κοινής γνώμης για το Μακεδονικό που όταν ξέσπασε πιάστηκε βαθιά νυχτωμένη.
Πόσες πτυχές του Μακεδονικού παραμένουν άγνωστες μέχρι σήμερα; Περιγράφεις κάποια στιγμιότυπα που φωτίζουν ενδιαφέρουσες πλευρές του ζητήματος, όπως για παράδειγμα την ομηρία του Πρέσβη των ΗΠΑ Τόμας Μίλερ στη βίλα του Ανδρέα Παπανδρέου, την χειρονομία του Προέδρου Τζορτζ Μπους στον Κώστα Καραμανλή…
Είναι πολλές, άγνωστες ή λιγότερο γνωστές, οι πλευρές που φωτίζονται σ’ αυτό το βιβλίο. Οπωσδήποτε υπάρχουν και άλλες που χρήζουν έρευνας, αλλά αυτό είναι περισσότερο δουλειά των ιστορικών πλέον. Η συνάντηση της Αχρίδας μεταξύ Μιλοσεβιτς και Γκλιγκορωφ, για παράδειγμα, όπου λίγο έλλειψε να έρθουν στα χέρια, ήταν καθοριστική αλλά άγνωστη στου μη μυημένους στα γιουγκοσλαβικά. Και όμως ήταν κάτι παραπάνω από καθοριστική γιατί αν ο Μιλόσεβιτς δεν άναβε το πράσινο φως για την απόσχιση, τα πράγματα ίσως να ήταν διαφορετικά. Ίσως και να μη τολμούσε ο Γκλιγκορωφ να λύσει τους κάβους για το νεόκοπο κράτος. Το πως ο Γέλτσιν αναγνώρισε τύφλα στο μεθύσι στη Σόφια κράτος με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», δείχνει πως ήταν οι γεωπολιτικές ισορροπίες εκείνη την εποχή. Υπάρχουν πολλά τέτοια που δίνουν συναρπαστική πλοκή στο βιβλίο. Αφιερώνω σημαντικό κομμάτι στο αίμα που χύθηκε στην Δυτική Μακεδονία και τα βάσανα που τράβηξαν οι ντόπιοι εξαιτίας του Μακεδονικου. Είναι μια πτυχή που δεν έχει φωτιστεί όσο θα έπρεπε.
Το πως ο Γέλτσιν αναγνώρισε τύφλα στο μεθύσι στη Σόφια κράτος με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας», δείχνει πως ήταν οι γεωπολιτικές ισορροπίες εκείνη την εποχή.
Ποιες οι χαμένες ευκαιρίες της Ελλάδας μέχρι τη Συμφωνία των Πρεσπών;
Νομίζω ότι ήταν το πακέτο Πινεϊρο. Αργότερα κάποια στιγμή επί Σημίτη φτάσαμε κοντά. Οπωσδήποτε το πρώτο διάστημα που γεννήθηκε το κράτος αυτό θα μπορούσαμε να βρούμε μια αμοιβαία λύση διαπραγματευόμενοι από θέση ισχύος. Δεν έγινε. Το γιατί αναφέρεται αναλυτικά στο βιβλίο.
Ποιές οι παγίδες που θέσαμε μόνοι μας στους εαυτούς μας; Ποια τα μεγαλύτερα λάθη;
Η μεγάλη παγίδα ήταν ότι οι Έλληνες ζούσαμε στο σκοτάδι γύρω από το Μακεδονικό. Εκείνο που μας πιπίλιζαν, από το σχολείο ακόμα, ήταν το «ανύπαρκτο Μακεδονικό». Όπως όμως φάνηκε υπήρχε και όταν αναδύθηκε η συντριπτική πλειοψηφία των Ελλήνων βρέθηκε να κολυμπάει στην άγνοια. Κατάπινε επομένως θεωρίες διάφορων τυχάρπαστων. Το μεγαλύτερο λάθος σε επίπεδο χειρισμών ήταν η μαξιμαλιστική απόφαση του Συμβουλίου των Πολιτικών αρχηγών, που δέσμευσε, όπως και τα μεγάλα συλλαλητήρια, την εξωτερική μας πολιτική σε λύση που να μην περιέχει το όνομα Μακεδονία ή παραγωγό του. Ήταν πολιτικά εγκληματικό, μας εγκλώβισε…
Οι σχέσεις Σόφιας– Σκοπίων παραμένουν τεταμένες. Στο βιβλίο σου λες πως «οι χαρακιές στο κορμί της περιοχής είναι ακόμη εμφανείς». Πόσο κοντά είμαστε σε μια πραγματική ειρήνη στα Βαλκάνια;
Ο βουλγάρικος εθνικισμός, δεν απεμπόλησε ποτέ τα μεγαλοϊδεατικά του οράματα στο Μακεδονικό. Η θεωρία δυο κράτη ένα έθνος και μια γλώσσα, ανασύρθηκε τώρα από την Βουλγαρία, με την προσδοκία πως εάν γυρίσει ο τροχός της ιστορίας ίσως βρεθεί τώρα στην σωστή πλευρά της. Με απλά λόγια η Βουλγαρία θεωρεί ότι στις φλέβες των σλαβομακεδόνων κυλάει βουλγάρικο αίμα και άρα τους διεκδικούν. Βεβαίως οι Βορειομακεδόνες γείτονες, αρνούνται να εκχωρήσουν στοιχεία της εθνικής τους ταυτότητας. Αντιλαμβάνεται κανείς ότι στα Βαλκάνια όσο παραμένουν τέτοιες διεκδικήσεις δεν μπορούμε να ελπίζουμε σε πραγματική ειρήνη.
Η Βουλγαρία έχει σταθερά το ρόλο της «κακιάς μητριάς». Πως πιστεύεις ότι πρέπει να διαμορφωθεί η θέση της Ελλάδας σε διπλωματικό επίπεδο στη διένεξη μεταξύ Βουλγαρίας και Βόρειας Μακεδονίας;
Η Αθήνα πρέπει να ασκήσει την όποια επιρροή της ώστε να κλείσει με συμβιβασμό αυτή η πληγή που έχει ανοίξει. Δεν πρέπει να πάρει το μέρος ούτε της μίας ούτε της άλλης πλευράς. Δεν έχει κανέναν λόγο. Πρέπει να βοηθήσει όσο μπορεί μέσω Ε.Ε, ώστε να κλείσει αυτό το θέμα.
Όσο και να φαίνεται αστείο, ο φόβος των απλών και απληροφόρητων ανθρώπων που γέμιζαν τα συλλαλητήρια φωνάζοντας «η Μακεδονία είναι ελληνική», ήταν μήπως κατέβει ο (ανύπαρκτος) στρατός του Γκλιγκόροφ και μας πάρουν την Θεσσαλονίκη και την άλλη ελληνική Μακεδονία.
Μεγάλο ερώτημα παραμένει το πώς και γιατί μια ιστορία ανεξαρτητοποίησης ενός κράτους που θα μπορούσε η Ελλάδα να το δει ως απλό διπλωματικό γεγονός, έγινε σπίρτο που έβαλε φωτιά στα πολιτικά πάθη της χώρας.
Η ελληνική πολιτική τάξη, με κάποιες εξαιρέσεις, δεν διάβασε σωστά τις εξελίξεις που προκάλεσαν η κατάρρευση του ανατολικού μπλοκ και η αιματηρή διάλυση της Γιουγκοσλαβίας. Τρόμαξε από τα γεγονότα, υπέκυψε σ έναν άκρατο εθνικολαϊκισμό που πυροδοτήθηκε από την άγνοια στην κοινωνία και τις προσωπικές ατζέντες επίδοξων ηγητόρων σε όλα τα επίπεδα. Ο κόσμος διχάστηκε.
Το σλαβομακεδονικής συνείδησης στοιχείο της ελληνικής Μακεδονίας υπήρξε μεγάλη πληγή; Παραμένει;
Οι σλαβόφωνοι της περιοχής ταλαιπωρήθηκαν αφάνταστα. Πλήρωσαν με αίμα, πόνο και δάκρυα, την σύγκρουση για το Μακεδονικό, ειδικά στον εμφύλιο πόλεμο. Βρέθηκαν μεταξύ σφυριού και αμονιού. Πήραν τότε υποσχέσεις για ανεξάρτητη ή αυτόνομη Μακεδονία, και άλλα τέτοια της εποχής, έγιναν θύματα γεωπολιτικών επιδιώξεων και μεταβολών και υπέστησαν άγριες διώξεις από τους νικητές, κυρίως άλλα και από εκείνους που τους έταζαν οράματα ανέφικτα. Θλιβερή ιστορία. Ακόμα και σήμερα πολλές από τις πληγές δεν έχουν κλείσει.
Τι φοβούνταν οι Έλληνες τελικά και ζήσαμε τόσο έντονες εσωτερικές αντιδράσεις;
Όσο και να φαίνεται αστείο, ο φόβος των απλών και απληροφόρητων ανθρώπων που γέμιζαν τα συλλαλητήρια φωνάζοντας «η Μακεδονία είναι ελληνική», ήταν μήπως κατέβει ο (ανύπαρκτος) στρατός του Γκλιγκόροφ και μας πάρουν την Θεσσαλονίκη και την άλλη ελληνική Μακεδονία. Η άγνοια του κόσμου ήταν τρομερή και βέβαια βοηθήσαμε και εμείς οι δημοσιογράφοι στην καλλιέργεια ενός τέτοιου κλίματος, αφού ούτε εμείς, οι περισσότεροι, ξέραμε τι μας γίνεται.
Το Μακεδονικό εμείς εδώ το είδαμε ως αποκλειστικά θέμα διένεξης Ελλάδας – Σκοπίων. Πόσο επηρέασαν όμως οι ευρύτερες βαλκανικές εξελίξεις όπως διαμορφώθηκαν μεταπολεμικά;
Το Μακεδονικό υπήρξε, ακριβώς, γέννημα των βαλκανικών εξελίξεως και ειδικότερα της διάλυσης της Γιουγκοσλαβίας. Μέχρι τότε “κοιμόταν» στο τρίγωνο Βελιγράδι, Αθήνα, Σόφια. Και όπως πάντα στην ιστορία, η Μακεδονία υπήρξε το μεγάλο λάφυρο στην Βαλκανική και ο πυροκροτητής εθνικιστικών εκρήξεων.
Τελικά, μετά από τόσα χρόνια στο ρεπορτάζ και την έρευνα για το βιβλίο σου, πόση απόκλιση υπάρχει ανάμεσα στο τι είναι αλήθεια και το τι πιστεύει ο κόσμος; Πόσο καταλυτικό ρόλο παίζει στις αντιδράσεις και τις διπλωματικές αποφάσεις;
Στα Βαλκάνια σημασία δεν έχει η αλήθεια, αλλά τι πιστεύουν οι άνθρωποι ότι είναι αλήθεια. Και επ’ αυτού δεν βρίσκεις άκρη. Ο κάθε ένας έχει το δικό του δίκιο και προσπαθεί να το επιβάλλει στον άλλον. Αν δούμε την ιστορία ουδέποτε στα Βαλκάνια οι λαοί έζησαν ο ένας δίπλα στον άλλον αρμονικά. Μια ζωή όποιος είχε το καμουτσίκι έβαζε κάτω και χτυπούσε τον άλλον. Και αυτό δυστυχώς δύσκολα θα εξαλειφθεί. Άλλωστε οι ισχυροί γεωπολιτικοί μάγειροι της Βαλκανικής κουζίνας, φροντίζουν να το υποδαυλίζουν.
