Τα ξημερώματα της Πέμπτης (24/2) ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν ανακοίνωσε σε έκτακτο τηλεοπτικό διάγγελμά του ότι διέταξε στρατιωτική επιχείρηση στην Ουκρανία. Την ώρα του διαγγέλματος το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ πραγματοποιούσε έκτακτη συνδερίαση στη Νέα Υόρκη.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες αποκάλεσε αυτή την κίνηση ως την «πιο θλιβερή στιγμή της θητείας μου». Καθώς οι βομβαρδισμοί των ουκρανικών πόλεων κλιμακώνονταν παράλληλα με τις ανταλλαγές των μελών εντός της αίθουσας, τα συναισθήματα μετατράπηκαν σε οργή για την ανικανότητα των εκκλήσεών τους για ειρήνη και διάλογο.
«Τη στιγμή ακριβώς που συγκεντρωθήκαμε στο Συμβούλιο αναζητώντας την ειρήνη, ο Πούτιν έδωσε ένα μήνυμα πολέμου περιφρονώντας πλήρως την ευθύνη αυτού του Συμβουλίου», δήλωσε η πρέσβης των ΗΠΑ στον ΟΗΕ, Λίντα Τόμας-Γκρίνφιλντ. «Πρόκειται για μια σοβαρή κατάσταση έκτακτης ανάγκης», πρόσθεσε.
Θα μπορούσαμε να αποδώσουμε αυτές τις αποτυχίες στην επιθετικότητα του Πούτιν. Είναι κοινό μυστικό ότι οι παγκόσμιοι θεσμοί διακυβέρνησης έχουν διαλυθεί εδώ και πολύ καιρό, μετά από μια σειρά από πρόσφατες κρίσεις που έλαβαν λίγη προσοχή: η προσάρτηση της Κριμαίας, η πανδημία της COVID-19, η επιστροφή των Ταλιμπάν στην εξουσία στο Αφγανιστάν, η λαϊκή εξέγερση στο Καζακστάν, το πραξικόπημα στη Μιανμάρ και τώρα, η εισβολή στην Ουκρανία.
«Είναι η μεγαλύτερη κρίση μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην καρδιά της Ευρώπης και θα έχει τεράστιες συνέπειες», δήλωσε στο TIME ο πρώην πρόεδρος της Μογγολίας Tsakhiagiin Elbegdorj. «Θα χρειαστεί μεγάλη προσπάθεια για να διευθετηθεί αυτό το ζήτημα και να επικαιροποιηθεί η παγκόσμια τάξη», πρόσθεσε.
Το αν και πώς μπορεί να συμβεί αυτό είναι το μεγάλο ερώτημα. Η Δύση υπέθεσε ότι μετά τον Ψυχρό Πόλεμο, ο κόσμος είχε αλλάξει για πάντα. Αλλά εδώ και λίγο περισσότερο από μια δεκαετία, οι φιλελεύθερες δημοκρατίες έχουν χάσει την επιρροή τους με την αύξηση της οικονομικής υπεροχής των μη δημοκρατικών χωρών. Τώρα τα παλιά ρήγματα έχουν επιστρέψει.
«Φαίνεται ότι οι παλιές εντάσεις του Ψυχρού Πολέμου δεν έφυγαν ποτέ πραγματικά», δήλωσε στο TIME ο πρώην πρωθυπουργός της Ταϊλάνδης Abhisit Vejjajiva. «Είναι σχεδόν σαν να επιστρέψαμε σε μια κατάσταση πολέμου με πιθανά σημεία ανάφλεξης σε όλο τον κόσμο».
Την Τετάρτη (23/2), η αμερικανική κυβέρνηση επέπληξε το Πεκίνο για τον ρόλο του σε αυτή τη μετατόπιση.
«Η Ρωσία και η Κίνα θέλουν επίσης μια παγκόσμια τάξη», δήλωσε ο εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών Νεντ Πράις στους δημοσιογράφους. «Αλλά αυτή είναι μια τάξη που είναι και θα είναι βαθιά ανελεύθερη, μια τάξη που έρχεται σε αντίθεση με το σύστημα που οι χώρες σε όλο τον κόσμο έχτισαν τις τελευταίες επτά δεκαετίες».
Ωστόσο, όπως αναφέρει το περιοδικό ΤΙΜΕ στο σχετικό του άρθρο, θα πρέπει να αποδοθεί μερική ευθύνη και στην ύβρη των ΗΠΑ, οι οποίες ποτέ δεν ενίσχυσαν τους διεθνείς θεσμούς σε αυτά τα 70 χρόνια που ήταν η μόνη κυρίαρχη δύναμη. Το σύστημα του Bretton Woods καθόρισε τους παγκόσμιους οικονομικούς κανόνες γύρω από τους οποίους εξακολουθούμε να λειτουργούμε, συμπεριλαμβανομένου του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και άλλων, όσον αφορά το εμπόριο, τις συναλλαγές και τις κυρώσεις. Μέχρι πρόσφατα, λόγω του πλούτου της Αμερικής και της ισχύος των ανεπτυγμένων ευρωπαϊκών εθνών, η Δύση καθοδηγούσε σε μεγάλο βαθμό τις εξελίξεις.
Σήμερα ωστόσο, η Ουάσιγκτον αδυνατεί να ασκήσει ελεύθερα τη βούλησή της ως αποτέλεσμα της διογκούμενης οικονομικής και διπλωματικής επιρροής του Πεκίνου. Είναι χαρακτηριστικό ότι Κινέζοι αξιωματούχοι ηγούνται τεσσάρων από τους 15 εξειδικευμένους οργανισμούς του ΟΗΕ. Τον Ιανουάριο, η Κίνα ήταν το μόνο μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ που ψήφισε με τη Ρωσία σε μια αποτυχημένη προσπάθεια να σταματήσει μια συνάντηση που ζητούσαν οι ΗΠΑ σχετικά με τη συγκέντρωση στρατευμάτων της Μόσχας στα σύνορά της με την Ουκρανία.
Εν τω μεταξύ, η Ρωσία έχει συνυπολογίσει εκπληκτικά τη γλώσσα του Χάρτη του ΟΗΕ σχετικά με την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα για να δικαιολογήσει τις ενέργειές της.
«Έτσι, κατά κάποιο τρόπο διεκδικεί τον μανδύα της διεθνούς τάξης, ενώ ταυτόχρονα τον υπονομεύει θεμελιωδώς και αρκετά δραματικά», δήλωσε στο ΤΙΜΕ η Leslie Vinjamuri, κοσμήτορας της Ακαδημίας της Βασίλισσας Ελισάβετ ΙΙ για την Ηγεσία στις Διεθνείς Υποθέσεις στο Chatham House.
Η διαφορά μεταξύ Πεκίνου και Μόσχας, είπε στο ΤΙΜΕ ο Ράνα Μίττερ, καθηγητής ιστορίας και πολιτικής της σύγχρονης Κίνας στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης, είναι ότι το πρώτο θέλει να επηρεάσει τη διεθνή τάξη προς όφελός του εκ των έσω, ενώ η δεύτερη θέλει να την διαλύσει εντελώς.
Αυτό αποτελεί αναμφισβήτητα μεγαλύτερη πρόκληση για τη Δύση ακόμη και από τον Ψυχρό Πόλεμο, όταν είχε να αντιμετωπίσει μια χώρα που ήταν πανίσχυρη στρατιωτικά, αλλά αδύναμη οικονομικά.
«Η Κίνα είναι μια χώρα που έχει την οικονομική δυνατότητα να τα βάλει με όλους», δήλωσε στο ΤΙΜΕ Ίαν Ντάνκαν Σμιθ, βουλευτής και πρώην ηγέτης του Συντηρητικού Κόμματος του Ηνωμένου Βασιλείου. «Αυτό σημαίνει ότι η βασισμένη σε κανόνες τάξη μπορεί να εκφυλιστεί και αυτό ακριβώς συμβαίνει τώρα».
Το Πεκίνο υποστηρίζει διεθνείς θεσμούς και συμφωνίες που ευθυγραμμίζονται με τους στόχους του, όπως η Παγκόσμια Τράπεζα και τα κλιματικά σύμφωνα του Παρισιού. Όπου όμως τα συμφέροντα του Πεκίνου αποκλίνουν από τους καθιερωμένους κανόνες, ιδίως όσον αφορά τα ανθρώπινα δικαιώματα, στοχεύει στη διάβρωση αυτών των αξιών και στην εισαγωγή εναλλακτικών μοντέλων. Σε τομείς όπου δεν έχουν ακόμη καθιερωθεί πρότυπα, όπως η διακυβέρνηση του διαδικτύου, το Πεκίνο συνεργάζεται με τη Μόσχα και άλλα ανελεύθερα έθνη, για να προωθήσει πρότυπα που ευθυγραμμίζονται με τα συμφέροντά τους. Μπορεί να το κάνει αυτό επειδή οι θεσμοί αυτοί είναι αδύναμοι.
Η αμφιθυμία της Κίνας όσον αφορά την επιθετικότητα του Πούτιν κατά της Ουκρανίας αναδεικνύει τη νέα κανονικότητα. Ενώ ο Κινέζος υπουργός Εξωτερικών Wang Yi ζήτησε «διάλογο και διαπραγμάτευση» την Πέμπτη (24/2), έδωσε ουσιαστικά την ευλογία του στην εισβολή, λέγοντας στον Ρώσο ομόλογό του, Σεργκέι Λαβρόφ, σε τηλεφωνική επικοινωνία, ότι «η κινεζική πλευρά κατανοεί τις νόμιμες ανησυχίες της Ρωσίας για την ασφάλεια».
«Το Πεκίνο πιστεύει ότι αυτή η κατάσταση μάλλον δεν θα επηρεάσει την Κίνα, καθώς πρόκειται για έναν πόλεμο μεταξύ δύο ευρωπαϊκών χωρών», εξήγησε στο ΤΙΜΕ ο Μίτερ. «Επίσης, ο ρόλος του ΝΑΤΟ και των Ηνωμένων Πολιτειών είναι πραγματικά αυτό που βρίσκεται στην καρδιά της διαμάχης».
Ωστόσο, είναι λάθος να θεωρούμε την αδράνεια ως κάτι εντελώς καινούργιο. Στην πραγματικότητα, οι εξαιρετικές στιγμές στην ιστορία του ΟΗΕ ήταν όταν επιτεύχθηκε συναίνεση των P5 -των επίσημα αναγνωρισμένων κρατών που διαθέτουν πυρηνικά όπλα– για να υπερασπιστούν τη διεθνή τάξη όταν εμπλεκόταν ένα από αυτά.
Πολλά θα εξαρτηθούν από το αν θα επιβληθούν ουσιαστικές κυρώσεις στη Ρωσία. Οι ΗΠΑ, η Ε.Ε., το Ηνωμένο Βασίλειο, η Αυστραλία, ο Καναδάς και η Ιαπωνία έχουν ανακοινώσει κυρώσεις σε ρωσικές τράπεζες και Ρώσους ολιγάρχες, ενώ η Γερμανία «πάγωσε» την πιστοποίηση του γερμανο-ρωσικού αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2. Ωστόσο, η Κίνα μαζί με άλλους φίλους του Κρεμλίνου μπορούν πιθανότατα να τις αντισταθμίσουν. Το διμερές εμπόριο μεταξύ της Κίνας και της Ρωσίας αυξήθηκε κατά 33,6% σε ετήσια βάση σε περίπου 140 δισεκατομμύρια δολάρια το 2021. Ο πρωθυπουργός του Πακιστάν Ιμράν Χαν βρέθηκε στη Μόσχα την Τετάρτη (23/2) για να συζητήσει, μεταξύ άλλων, τον αγωγό φυσικού αερίου Pakistan Stream αξίας 2,5 δισεκατομμυρίων δολαρίων, τον οποίο η Μόσχα θέλει να κατασκευάσει ανάμεσα στο Καράτσι και το Κασούρ.
Υπάρχει λοιπόν ελπίδα για την καθιερωμένη παγκόσμια τάξη πραγμάτων; Αντί να ξηλώνονται οι υπάρχοντες θεσμοί, λέει ο πρώην πρωθυπουργός της Ταϊλάνδης, υπάρχει ανάγκη να τους ενθαρρύνουμε, ώστε να μπορούν να επιλύουν τέτοιου είδους συγκρούσεις χωρίς να αφήνονται απλώς στα εμπόλεμα μέρη.
«Η κατάσταση στην Ουκρανία έχει κλιμακωθεί εξαιτίας της δυσπιστίας. Η Ρωσία δεν αισθάνεται άνετα με την εγκατάσταση του ΝΑΤΟ στο κατώφλι της. Η Ουκρανία αισθάνεται ότι απειλείται. Και η Δύση είναι καχύποπτη για τα ρωσικά κίνητρα», εκτιμά.
Μια ουσιαστική συζήτηση για την επέκταση του ΝΑΤΟ και την κυριαρχία της Ουκρανίας από ένα ουδέτερο μέρος θα μπορούσε να είχε οδηγήσει σε ένα πιο επιθυμητό αποτέλεσμα, πρόσθεσε. «Δεν προσποιούμαι ότι είναι εύκολο, αλλά δεν βλέπω να συμβαίνει κάτι τέτοιο όταν το θέμα αντιμετωπίζεται μόνο από τα συγκρουόμενα μέρη».
Η Σουζάν Νόσελ, πρώην αναπληρώτρια βοηθός υπουργού Εξωτερικών για τους διεθνείς οργανισμούς επί Μπαράκ Ομπάμα, έχει υποστηρίξει στο παρελθόν ότι θα πρέπει να υπάρχει μια γραπτή δημόσια διαδικασία για τα κράτη-μέλη που ασκούν βέτο στον ΟΗΕ, ώστε τα επιχειρήματά τους να υπόκεινται στον έλεγχο της διεθνούς κοινότητας και ότι η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ πρέπει να έχει περισσότερες εξουσίες για να ενεργεί όταν το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν το κάνει.
Λίγοι θα διαφωνούσαν ότι η Τετάρτη ήταν κάθε άλλο παρά ένα ναδίρ για τον ΟΗΕ και την παγκόσμια διακυβέρνηση γενικότερα.
«Το διεθνές σύστημα και ο ΟΗΕ, δεν είναι πραγματικά αποτελεσματικοί», δήλωσε στο ΤΙΜΕ ο Elbegdorj, ο οποίος σπούδασε στο Λβιβ της δυτικής Ουκρανίας για πέντε χρόνια κατά τη δεκαετία του 1980.
«Είναι απλώς ‘ομιλούντα κεφάλια’ που δεν έχουν πραγματικό αντίκτυπο και αυτές οι δυνάμεις που έχουν συμμαχήσει με τον Πούτιν γνωρίζουν την κατάσταση».
ΠΗΓΗ: TIME
