Από τις αρχές του 2021 μέχρι σήμερα στην Ελλάδα, γινόμαστε μάρτυρες δολοφονιών γυναικών και πολλών σοβαρών περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας. Σε διάστημα συνολικά 7 μηνών, με την τελευταία να αφορά την δολοφονία στη Σωτηρίτσα που διαπράχθηκε στις 3 Αυγούστου, έχουν καταγραφεί 7 δολοφονίες γυναικών, γυναικοκτονίες όπως χαρακτηρίζονται από πολλούς, και όλες αφορούν σε δράστες συζύγους, πρώην συζύγους και συντρόφους των θυμάτων.
Ο Λαρισαίος Κλινικός Ψυχολόγος και Καθηγητής στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Ηλίας Κουρκούτας μιλά στο onlarissa.gr και εξηγεί τις διαστάσεις του φαινομένου.
Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου
Μιλά για την έξαρση των τελευταίων μηνών, για τις μορφές και τα είδη του φαινομένου, το κλινικό προφίλ και την ψυχολογία δραστών, την ψυχολογία θυμάτων και τους λόγους που παραμένουν σε κακοποιητικές σχέσεις, τις οικογενειακές σχέσεις και εμπειρίες των δραστών, τις θεωρίες και ερμηνείες του φαινομένου. Τέλος, αναφέρεται στις πατριαρχικές κοινωνίες και διερευνά αν και κατά πόσο σχετίζονται με τις γυναικοκτονίες.
Το τελευταίο διάστημα στην Ελλάδα, μέσα σε 7 μήνες είχαμε 7 δολοφονίες γυναικών, όπως και αρκετά περιστατικά σοβαρών ξυλοδαρμών. Που πιστεύετε ότι οφείλεται αυτό κ. Κουρκούτα;
Η αλήθεια είναι ότι έχουμε βομβαρδιστεί το τελευταίο διάστημα από τα ΜΜΕ από συνεχόμενα περιστατικά και αυτό φαίνεται αρκετά «σοκαριστικό». Βέβαια είναι σημαντικό να παίρνουν δημοσιότητα και να αναδεικνύεται το φαινόμενο. Δεν γνωρίζω, από την άλλη, αν τα ποσοστά είναι όντως αυξημένα και πόσο συνέβαλε η καραντίνα. Η δικιά μου αίσθηση, την οποία δεν μπορώ να τεκμηριώσω, είναι ότι ίσως η μεγάλη δημοσιότητα απελευθερώνει σε αυτά τα άτομα τα συναισθήματα μίσους και οργής που τρέφουν από καιρό, λόγω της απόρριψης από τη σύντροφο, αναζητώντας εκδίκηση.
Είναι γνωστό, όμως, ότι οι περισσότερες επιθέσεις και φόνοι συζύγων γίνονται τους πρώτους 3 μήνες μετά τον χωρισμό. Αυτά τα άτομα δυστυχώς δεν αναζητούν καμία βοήθεια για να επεξεργαστούν το θυμό και το μίσος που μετατρέπονται σταδιακά σε επιθυμία φονικής εκδίκησης, ειδικά αν έχουν αποκοπεί και από τα παιδιά τους χρόνια.
Πρέπει να λάβουμε υπόψη ότι αυτοί οι άνθρωποι είναι κατά κάποιο τρόπο «άνθρωποι της διπλανής πόρτας» –με μεγάλες διαφορές σίγουρα από τον μέσο άνθρωπο – γιατί είναι ευάλωτες προσωπικότητες και κοινωνικά ή και επαγγελματικά και πολλές φορές και με ασθενείς ή προβληματικούς μηχανισμούς αυτοαναστολής.
Είναι, βέβαια, διαφορετικό να πνίγεις τη σύζυγο πιέζοντας την επί 5 λεπτά, να σκοτώνεις τον σκύλο και να βάζεις το μωρό παιδί σου δίπλα στη νεκρή σύντροφο και μετά να αναζητάς το δολοφόνο όπως στην περίπτωση στα Καλά Νερά. Μιλάμε για μια ναρκισσιστική ψυχοπαθητική προσωπικότητα.
Η τελευταία περίπτωση εδώ στα παράλια της Λάρισας, φαίνεται να είναι ακριβώς αντίθετη. Κατακλυσμένος από μίσος και οργή για την σύντροφο, ο δράστης καταγράφει το περιστατικό, ίσως για να δείξει σε όλους μας πόσο δίκιο είχε και να δημοσιοποιήσει την τιμωρία της; Δεν είναι δεοντολογικά σωστό βέβαια να κάνει κανείς αναλύσεις εκ του μακρόθεν αλλά κάποιες περιπτώσεις παρακινούν σε διάφορες σκέψεις και υποθέσεις.
Το φαινόμενο των γυναικοκτονιών είναι ένα τεράστιο πρόβλημα και αυτό νομίζω ότι γίνεται πλέον συνείδηση σε ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας μετά τα τελευταία συνεχόμενα περιστατικά δολοφονιών. Οι γυναίκες ήταν πάντοτε εύκολα θύματα ειδικά σε καταστάσεις συγκρούσεων πολέμων ή σε προβληματικά οικογενειακά περιβάλλοντα και σε παραδοσιακές κοινωνίες.
Το 2017, η Eurostat κατέγραψε 854 γυναίκες θύματα ανθρωποκτονίας από μέλος της οικογένειας ή από κάποιο στενό σύντροφο σε 16 κράτη μέλη της ΕΕ. Σε παγκόσμιο επίπεδο, σε χώρες με χαμηλά ποσοστά γενικότερης βίας, τα ποσοστά βίας ενάντια στις γυναίκες μπορεί να φτάσουν και τα 25%-30%, ενώ σε χώρες με υψηλό ποσοστά βίας (ΗΠΑ) φτάνει το 16%.
Κατά τη διάρκεια του lockdown του COVID-19, οι γυναίκες σε έντονα προβληματικές, συγκρουσιακές και βίαιες σχέσεις ήταν καθηλωμένες στο σπίτι και εκτεθειμένες σε κακοποιητικές συμπεριφορές τους για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ακόμη και χωρίς πανδημία, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν τον μεγαλύτερο κίνδυνο από άτομα του στενού περιβάλλοντος ή από άτομα που γνωρίζουν.
Ποιες είναι οι μορφές και τα είδη των φονικών επιθέσεων κατά γυναικών;
Υπάρχουν οι σεξουαλικοί φόνοι, όπου δεν υπάρχει ουσιαστικά σχέση μεταξύ θύματος και δράστη, οι φόνοι γυναικών από αγνώστους, οι φόνοι τιμής γυναικών (κόρες, σύζυγοι) στις πατριαρχικές κοινωνίες, οι φόνοι όπως αναφέραμε γηραιότερων γυναικών και ανάπηρων γυναικών, καθώς και ένα μεγάλο ποσοστό φόνων από τον σύντροφο ή τον σύζυγο.
Στην Ελλάδα είναι αυτό το τελευταίο φαινόμενο, το οποίο κυριαρχεί στην επικαιρότητα, αφού έχουν υποχωρήσει τα εγκλήματα τιμής από συγγενικά πρόσωπα.
Έχουν μελετηθεί ενδελεχώς πλέον σε όλες αυτές τις περιπτώσεις- ειδικά στις ΗΠΑ και στην Αγγλία- οι συνθήκες της πράξης (εξωγενείς παράγοντες), οι οικογένειες θυτών και θυμάτων, η ψυχική κατάσταση του θύτη, η χρήση ή όχι αλκοόλ, η πρόσβαση σε όπλα.
Ποια είναι η ψυχολογία αυτών των αντρών, ποια δυναμικά και ποιες ψυχικές αναπαραστάσεις ανακινούνται;
Δεν υπάρχει μια ενιαία απόλυτα ομοιογενής κατηγορία αντρών ούτε μια συγκεκριμένη προσωπικότητα, αν και οι περισσότεροι άντρες που δολοφονούν ανήκουν στην ευρύτερη ομάδα των διαταραχών προσωπικότητας με πρωταρχική διάσταση την αντικοινωνικότητα και τις ναρκισσιστικές διαταραχές προσωπικότητας.
Τα κύρια χαρακτηριστικά και στις δυο διαταραχές είναι η αδυναμία σύνδεσης με τον άλλον με έντονες επιθετικές και βίαιες εξάρσεις που τροφοδοτούνται από το θυμό που νοιώθουν αυτά τα άτομα, από ένα αίσθημα αδικίας και ματαίωσης από τον άλλον σε όλες τις περιπτώσεις. Ο Stone (2007) πριν αρκετά χρόνια μελέτησε τα είδη των φονικών συμπεριφορών και ανέδειξε μια τυπολογία διαταραχών προσωπικότητας, με πιο συνηθισμένες την αντικοινωνικότητα και τη ναρκισσιστική διαταραχή, στις περιπτώσεις ζευγαριών.
Οι συμπεριφορές και στάσεις αυτών των ατόμων που καταλήγουν να είναι κακοποιητικοί έχουν συνήθως ένα χειραγωγικό στοιχείο και χαρακτηρίζονται από έντονη παρορμητικότητα και εκρήξεις θυμού, όταν η γυναίκα προσπαθεί να αυτονομηθεί ή να αποστασιοποιηθεί από τη σχέση και να χωρίσει, αφού έχει υποστεί άπειρες κατηγορίες και άσχημες συμπεριφορές.
Τα κακοποιητικά άτομα πως νιώθουν; Πως βιώνουν την σχέση με τον σύντροφο τους;
Η ασυνείδητη επιθυμία τους είναι η σύντροφος τους να είναι πλήρως εξαρτημένη από αυτούς. Είναι ο μοναδικός τρόπος για να νιώσουν ψυχικά ολοκληρωμένοι. Έχουν την τάση να επιβάλλονται και να εξαρτούν πλήρως τον άλλον.
Μπορεί να πει κανείς ότι τα άτομα αυτά κατά βάθος μάχονται ενάντια στις δικές τους τάσεις και ανάγκη εξάρτησης, ενάντια στη συναισθηματικότητα τους, με κυρίαρχο φόβο να μην πληγωθούν. Η εξάρτηση από τον άλλον βιώνεται ως ένα είδος τρόμου και την καλύπτουν μέσα από ένα επιθετικό και βίαιο τρόπο επιβολής στον άλλον. Αυτό τους κάνει να νιώθουν δυνατοί και αλώβητοι, αλλά και να αντισταθμίζουν τις ελλείψεις και τα παιδικά τραύματα, απουσίας φροντιστικών γονικών φιγούρων.
Σε κάθε περίπτωση η αδυναμία αυτών των ατόμων να συνδεθούν ενσυναισθητικά, να νιώσουν τον δεσμό με τον άλλον ως κάτι σημαντικό και για τους δυο και να προσφέρουν ικανοποίηση και πλήρωση των αναγκών του άλλου, είναι το αδύναμο (παθολογικό) στοιχείο.
Έχουν βασικές ελλείψεις στη δομή/ οργάνωση της προσωπικότητας, που συνήθως έχουν να κάνουν με εμπειρίες παραμέλησης, εγκατάλειψης, κακοποίησης ή ακόμη και σεξουαλικής βίας (εκεί βέβαια πολλά άτομα αναπτύσσουν σεξουαλικές διαστροφές).
Έχω δει περιπτώσεις αντρών που έχουν υποστεί σεξουαλική κακοποίηση από συγγενείς ή συνομηλίκους στην παιδική/ εφηβική ηλικία, μια εμπειρία που στη ενήλικη ζωή βιώνεται τραυματικά οδηγώντας σε κατάθλιψη ή αυτοκαταστροφικές και καταστροφικές συμπεριφορές ενάντια στο σύντροφο ή στα παιδιά με χρήση ή όχι αλκοόλ. Μιλάμε συχνά και για ανθρώπους μορφωμένους και μεσαίων ή ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων. Κι εκεί εμφανίζεται μια αμείλικτη βία που θα μπορούσε να οδηγήσει σε φόνο λόγω του τραύματος και που εκδηλώνεται με απίστευτες εκρήξεις και μίσος για τον άλλον και τον εαυτό του κατά βάθος.
Η χρήση αλκοόλ συχνά βοηθάει αυτά τα άτομα να απαλλαγούν από τις όποιες άμυνες και αναστολές για να βγάλουν τον θυμό και την οργή που νιώθουν.
Υπάρχουν σαδιστικές μητέρες ή πεθερές που εμπλέκονται, μητέρες σοβαρά διαταραγμένες με διάχυτες εξαρτήσεις από ουσίες, μητέρες με καταθλιπτικά συμπτώματα και άντρες που είναι κακοποιητικοί απέναντι στη σύζυγο και στα παιδιά καθώς και παιδιά εμποτισμένα με μεγάλες δόσεις ναρκισσισμού – με μεγάλη ανασφάλεια κατά βάθος- χωρίς ικανότητα συναισθηματικής δέσμευσης με τον άλλον.
Τα πρώιμα τραύματα έχουν να κάνουν με γονικές πρακτικές και οικογενειακές δυναμικές που δεν βοηθούν τα παιδιά στην συγκρότηση ενός συναισθηματικού εαυτού που είναι ικανός να συνδέεται με τρόπο θετικό και αμοιβαίο με τον άλλον.
Βεβαίως αντιλήψεις πατριαρχικού ή σεξιστικού τύπου υπήρχαν και υπάρχουν ακόμη σε πολλές οικογένειες ειδικά στην Ελλάδα αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τα παιδιά γίνονται σεξιστές ή απαραίτητα εγωιστές φαλλοκράτες και κακοποιητικοί και ευτυχώς υπάρχουν αυτές οι ρήξεις μεταξύ γενεών και αλλαγές σε σχέση με σημαντικά θέματα που δεν αφορούν μόνο το πώς βλέπει κανείς την γυναίκα και πως συνδέεται με αυτή, αλλά και την ομοφυλοφιλία και άλλες μορφές ετερότητας/διαφορετικότητας (χρώματος, έθνους, θρησκείας)
Μια διαδεδομένη παλαιότερη θεωρία είναι ότι τα άτομα που σκοτώνουν (άντρας ή γυναίκα) δολοφονούν τον κακοποιητικό βίαιο πατέρα ή την ανελέητη ψυχρή μητέρα που κουβαλούν μέσα τους.
Τα θύματα πως νοιώθουν και τι σχέση διαμορφώνουν με αυτά τα άτομα; Γιατί εμπλέκονται σε ανάλογες σχέσεις;
Η έντονη ανάγκη προσκόλλησης που εκπέμπουν αυτά τα άτομα, παράλληλα με την επιθυμία πλήρους κατάκτησης του άλλου (λόγω ζήλειας), μεταφράζεται από τα θύματα ως μεγάλο πάθος και αγάπη. Οι κακοποιητικοί σύντροφοι πάντα έχουν μια πληγωμένη-ευαίσθητη πλευρά και αυτό είναι που αγγίζει πολλές γυναίκες που ταυτίζονται με αυτή.
Συχνά αναλαμβάνουν να σώσουν τον σύντροφο ή να τον αλλάξουν, πιστεύοντας ότι ο άλλος είναι καλός και ότι αυτές έχουν τη δύναμη να το κάνουν. Κατά βάθος είναι και μια προσπάθεια να θεραπεύσουν-ξεπεράσουν και το τραύμα που έχουν υποστεί οι ίδιες με το να προσπαθούν να σώσουν τον «πληγωμένο» σύντροφο. Συνήθως αυτό δεν συμβαίνει, καθώς αναπτύσσονται αρρωστημένες εξαρτήσεις και συγκρούσεις με θύμα πάντα τον πιο αδύναμο κρίκο της σχέσης, τη γυναίκα.
Σε ένα σεμινάριο εποπτείας ψυχολόγων είχαμε την περίπτωση δύο κακοποιημένων κοριτσιών, οι οποίες είχαν χάσει τη μητέρα τους νωρίς και είχαν βιώσει την πλήρη συναισθηματική αποστασιοποίηση ενός καταθλιπτικού πατέρα. Και οι δυο κοπέλες είχαν εμπλακεί σε κακοποιητικές σχέσεις στη νεαρή ενήλικη ζωή. Η πρωτότοκη διηγούταν ότι ήταν ανίκανη να αντιδράσει στις κακοποιητικές εκρήξεις του νεαρού ανώριμου και ανασφαλούς ναρκισσιστικού συντρόφου και αυτό που την κρατούσε ήταν ότι κάθε Κυριακή έτρωγαν μαζί με την οικογένεια του (το αίσθημα της οικογένειας που είχε απωλέσει). Έφυγε νωρίς από αυτή τη σχέση, αλλά η αδύναμη συναισθηματικά αδελφή της κακοποιήθηκε πολύ πιο άγρια από κάποιον άλλον σύντροφο, και ήταν αυτή που κατάφερε να την απελευθερώσει.
Οι μεγάλες ευαισθησίες που μπορεί να εκδηλώνουν αυτά τα άτομα παράλληλα με πράξεις μετάνοιας και εκμυστηρεύσεις αγάπης, καθηλώνουν την γυναίκα σε μια σχέση εξάρτησης. Πολλές από αυτές θέλουν να φύγουν αλλά τους είναι δύσκολο να εγκαταλείψουν τον τραυματισμένο σύντροφο, νιώθοντας αμφιθυμικά συναισθήματα αλλά και έντονο φόβο. Η ταινία «Όταν αγαπάς» στο Netflix είναι μια συγκλονιστική ταινία που δείχνει την αρρωστημένη εξάρτηση και την αδυναμία πολλών γυναικών να ξεφύγουν από αυτές τις σχέσεις παρά την βοήθεια που μπορεί να έχουν από τον περίγυρο.
Πολλές γυναίκες με αρνητικές ή ακόμη και τραυματικές εμπειρίες ή πολύ αδύναμες κοινωνικά και επαγγελματικά, ενώ επιδιώκουν να αποφεύγουν ανάλογους συντρόφους, πολλές φορές καταλήγουν να εμπλέκονται με τέτοιους τύπους, διότι ταυτίζονται με τις ευαίσθητες ή πληγωμένες πλευρές αυτών των αντρών ή τον δυναμισμό και τον ανδρισμό που δείχνουν. Μιλάμε για άντρες οι οποίοι επίσης αναζητούν αδύναμα πλάσματα.
Ποιες είναι αυτές οι εμπειρίες που τελικά διαμορφώνουν εν δυνάμει επικινδύνους τύπους προσωπικότητας και ανθρώπων;
Άτομα που έχουν βιώσει απουσία ή έλλειψη σταθερών γονικών φιγούρων, ασταθές οικογενειακό περιβάλλον, αυταρχικές ή επιθετικές και ακραία τιμωρητικές πρακτικές σωφρονισμού, μπορεί να γίνουν βίαια και παρορμητικά, αλλά και σαδιστικά όταν έχουν κακοποιηθεί ως παιδιά.
Η ενσυναίσθηση, το αίσθημα του να νιώθω πόνο και λύπη όταν πονάει ο άλλος, και η αδυναμία να κάνουμε κακό οφείλεται ακριβώς σε αυτές τις εσωτερικεύσεις των καλών γονικών φιγούρων και των συναισθηματικών και φροντιστικών στάσεων απέναντι μας.
Όλοι μας στις φαντασιώσεις όταν μας έχει προσβάλει ο άλλος κατακλυζόμαστε από επιθετικές τάσεις ακόμη και φόνου, σπάνια όμως κάποιος το κάνει.
Η πρόωρη απόρριψη από την μητρική φιγούρα συνδέεται με σοβαρές μορφές επιθετικής συμπεριφοράς στην παιδική ηλικία. Δεν σημαίνει βέβαια, ότι τα άτομα αυτά θα γίνουν απαραίτητα κακοποιητικά, αλλά τα πρώιμα αυτά τραύματα δημιουργούν στην πορεία θυμό και έντονο φόβο εγκατάλειψης που σε πολύ ιδιαίτερες περιπτώσεις μπορεί να εκφραστεί με ακραία βία και φόνο.
Αφανίζω τον άλλον γιατί αυτός με εγκαταλείπει και με εξαφανίζει. Βεβαίως μιλάμε για εξαρτησιακές προσωπικότητες με ναρκισσιστικές άμυνες και αυτό είναι το χαρακτηριστικό αυτών των ανθρώπων. Ο θυμός και ο φθόνος πολλές φορές στα ζευγάρια, είναι το αίσθημα που νιώθει ο άνδρας όταν η γυναίκα τον έχει αποκόψει από τα παιδιά.
Η αποσύνδεση των συναισθημάτων από την πράξη, ο όρος dissociation στα αγγλικά, ως ψυχική έννοια/διεργασία, έχει προταθεί από κάποιους ως βασικός μηχανισμός που κάνει τα άτομα όχι μόνο να αποσυνδέονται από τα συναισθήματα τους, αλλά και να βγάζουν κομμάτια του εαυτού τους που είναι πρωτόγνωρα, συνήθως βίαια.
Οι έρευνες του Roland Rohner, ομότιμου καθηγητή σε Παν/μιο των ΗΠΑ και πολύ στενού φίλου, ο οποίος βραβεύτηκε για την προσφορά από την Αμερικανική Ψυχολογική Εταιρεία στις ΗΠΑ -βιβλία του κυκλοφορούν στα ελληνικά-, τον οποίο έχω φιλοξενήσει εδώ στα μέρη μας, στη σύνοψη ενός τεράστιου αριθμού ερευνών (με πάνω από 7.000 ερευνητές) παγκοσμίως για την γονική αποδοχή-απόρριψη καταλήγει μεταξύ άλλων στα 2 ακόλουθα που σχετίζονται με το θέμα μας (βλ. Rohner, 2021 ): Η γονική αποδοχή στην παιδική ηλικία συνδέεται με διάθεση για συγχώρεση, ενώ η γονική απόρριψη (σε όλες τις μορφές της) συνδέεται με διάθεση για εκδίκηση.
Υπάρχει πατριαρχία σήμερα κι αν ναι πως εκφράζεται αυτή; Είναι η κύρια αιτία των επιθετικών και φονικών συμπεριφορών;
Πολλοί θεωρούν ότι είναι η ανδροκρατική σεξιστική κουλτούρα και η πατριαρχία που παράγει αυτά τα φαινόμενα. Οι φόνοι τιμής είναι ακριβώς αυτό το πράγμα.
Αν ίσχυε όμως ότι ζούμε σε μια πατριαρχική κουλτούρα – και όχι απλά σε μια κοινωνία έμφυλων και κοινωνικών ανισοτήτων -, σε κάθε χωρισμό και τάση ανεξαρτητοποίησης της γυναίκας, θα είχαμε όχι μόνο συγκρούσεις και βία αλλά και φόνους.
Είναι κατά τη γνώμη μου μια μηχανιστική κοινωνιολογική προσέγγιση, εντυπωσιακό μεν ως σύνθημα, που ακυρώνει δε, τις ιδιαιτερότητες και ψυχικές δυναμικές του κάθε ανθρώπου, αλλά και την πολυσύνθετη πραγματικότητα, καθώς και το βάρος της ατομικής ιστορίας, σε συγκεκριμένα οικογενειακά και πολιτισμικά πλαίσια.
Οι κακοποιητικοί αναπόφευκτα «έχουν τα κλειδιά του σπιτιού» γιατί κυρίως εκεί αναπτύσσονται οι παθολογικές αυτές συμπεριφορές λόγω των έντονων και αμοιβαίων συναισθηματικών εξαρτήσεων/εντάσεων. Παράλληλα, όμως, παρατηρούνται και πολλές κακοποιητικές συμπεριφορές σε νεαρά κορίτσια από άγνωστους. Πρόσφατα έμαθα μια περίπτωση ομαδικού βιασμού μιας νεαρής φοιτήτριας που κατέστρεψε τη ζωή της. Μια στιγμή απόλαυσης για κάποιους που χαρακτηριζόταν από απάθεια και βία, χωρίς καμία ενσυναισθηση, για να μην μιλήσω για το κορίτσι της Ρόδου, την Τοπαλουδη, της οποίας η αθωότητα την οδήγησε στα χέρια δυο πραγματικά διαταραγμένων αντικοινωνικών προσωπικοτήτων που την κατακρεούργησαν πρώτα ψυχικά και μετά και σωματικά.
Από την άλλη, παρόλο που επιβιώνουν ακόμη πολλά σεξιστικά στερεότυπα (π.χ. το να απατήσει ο άντρας την γυναίκα του είναι στη φύση του και δεν είναι και τόσο σοβαρό, ενώ η γυναίκα όταν το κάνει είναι προσβολή στον αντρισμό), αυτά έχουν μειωθεί σημαντικά και συνολικά οι άντρες είναι πλέον πολύ πιο συναισθηματικοί και ως σύζυγοι και ως πατέρες και όταν πληγώνονται, περνούν πένθος και κατάθλιψη αντιδρώντας βέβαια με διάφορους αποδεκτούς ή όχι τρόπους.
Οι περισσότεροι πληγωμένοι άντρες μπορεί να υπεραντιδρούν αλλά δεν σκοτώνουν όταν τους χωρίζουν οι γυναίκες τους.
Ποια είναι τα μοντέλα ερμηνείας και έρευνας που αφορούν τις σχέσεις γυναικών και ανδρών και τις ακραίες βίαιες συμπεριφορές;
Η σύγχρονη έρευνα εστιάζει στους περιβαλλοντικούς παράγοντες, στη δυναμική των συντροφικών σχέσεων, την ατομική πορεία και ιστορία του καθένα, και κυρίως στα πλαίσια ζωής των ανδρών που διαπράττουν φόνους, καθώς και στις αναπαραστάσεις εαυτού και τις αντιλήψεις των ανδρών αυτών.
Η κλινική έρευνα εμβαθύνει μέσα από συνεντεύξεις ή συνεδρίες περισσότερο στην ψυχολογία των ατόμων που εγκληματούν, στο οικογενειακό τους ιστορικό και σε μια προσπάθεια πέρα από την αναγωγή σε ψυχιατρικές κατηγορίες να κατανοήσει την ενδοατομική-ψυχική δυναμική και τους παράγοντες που διαμορφώνουν αντιλήψεις κτητικότητας ή το δικαίωμα να σκοτώσουν. Μέσα από μια ψυχοδυναμική συστημική ερμηνεία των φαινομένων εξετάζεται ό,τι έχει προηγηθεί όπως και η δυναμική των σχέσεων και τα βιώματα του δράστη αλλά και του θύματος.
Δεν πρόκειται για μια ανακριτική ή αστυνομική-δικαστική λογική απόδοσης ευθυνών αλλά κατανόησης των σύνθετων φαινομένων και της ιδιαιτερότητας των δραστών, με στόχο την πρόληψη και την έγκαιρη παρέμβαση για την ασφάλεια των θυμάτων.
Κλείνοντας τη συζήτησή μας κ. Κουρκούτα ποιο θα λέγαμε ότι είναι το συμπέρασμα; Υπάρχουν τρόποι αντιμετώπισης του φαινομένου;
Η κακοποίηση ξεκινά από μικρή ηλικία. Τα κακοποιημένα παιδιά είτε αναπαράγουν την κακοποίηση στις ενήλικες στενές σχέσεις, συνήθως στις συζυγικές και οικογενειακές γιατί εκεί τα συναισθηματικά δυναμικά και οι ευθύνες είναι πιο έντονες, είτε πέφτουν θύματα κακοποίησης.
Η κακοποίηση και η ευαλωτότητα έχουν δυστυχώς πολλές μορφές, γι’ αυτό η πρόληψη και ο εντοπισμός καταστάσεων και παραγόντων που οδηγούν στην ευαλωτότητα ή στην επιθετικότητα πρέπει να ξεκινά από πολύ νωρίς.
Οι σχολικοί ψυχολόγοι και οι εκπαιδευτικοί που δουλεύουν με οικογένειες και μικρά παιδιά πρέπει να εκπαιδεύονται επαρκώς, καθώς ήδη σε αυτές τις ηλικίες βλέπουμε πολλές μορφές παραμέλησης και ψυχολογικής κακοποίησης ή ευαλωτότητας. Για παράδειγμα, παιδιά που τιμωρούνται σκληρά ή άδικα γίνονται ευάλωτα ή θυμωμένα παιδιά, και αν δεν αλλάξει κάτι γίνονται συχνά ενήλικες με επιθετικές τάσεις σωματικής μορφής ή ψυχολογικής βίας.
Εδώ και 20 χρόνια ασχολούμαστε με αυτά τα φαινόμενα και τα τελευταία χρόνια δίνουμε ιδιαίτερη έμφαση στο «τραύμα» κάθε μορφής, ώστε να δημιουργηθούν σχολεία και τάξεις που είναι ευαισθητοποιημένες σε ανάλογες καταστάσεις (trauma informed schools/ classes και practices). Πέρα από τις εθελοντικές δράσεις και παρεμβάσεις στα σχολεία και στο Εργαστήριο μας για δύσκολα, διασπαστικά και επιθετικά (θυμωμένα) παιδιά, έχουμε εισάγει και στα μαθήματα μας πολύ υλικό για θέματα κακοποίησης.
Ο θυμός που ξεκινά από ματαιώσεις είναι πολύ συχνά η κινητήριος δύναμη για επιθετικότητα από μικρή ηλικία και μπορεί να εκτιναχτεί ξαφνικά σε απρόοπτες καταστάσεις στην ενήλικη ζωή μετά από χρόνια αυτοκαταστολής. Οι σχολικοί ψυχολόγοι όμως, παραμένουν ελάχιστοι στα σχολεία με λίγες ώρες ανά σχολείο -1 ημέρα ανά σχολείο-, σχεδόν διακοσμητικά στοιχεία παρά τις τεράστιες ανάγκες και τα πολλά αιτήματα αλλά και την μεγάλη προσπάθεια των περισσότερων νέων ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών να ανταποκριθούν.
Παράλληλα, η αστυνομία πρέπει να ενισχυθεί με πολλές καλά εκπαιδευμένες και κοινωνικά ευαίσθητες γυναίκες επαγγελματίες ώστε να απαντούν άμεσα σε αιτήματα βοήθειας από γυναίκες και να υπάρχει ένα πρωτόκολλο δράσης. Οι δικαστές επίσης, πρέπει να επιμορφωθούν σε ανάλογα ζητήματα. Αυτά τα φαινόμενα αφορούν όλη την κοινωνία και κυρίως τα παιδιά και τις οικογένειες που πληρώνουν μεγάλο ψυχικό και κοινωνικό κόστος.
…
*Ο Ηλίας Κουρκούτας γεννήθηκε στη Λάρισα το 1961. Είναι Κλινικός Ψυχολόγος και Καθηγητής στο ΠΤΔΕ του Πανεπιστημίου Κρήτης, με αντικείμενο την Ψυχολογία Παιδιών και Εφήβων με Ειδικές Εκπαιδευτικές Ανάγκες/ Διαταραχές (Συναισθηματικές-Συμπεριφορικές, Αυτισμός, Νοητικές Ανεπάρκειες, Χρόνιες Ασθένειες, Παραβατικές-αντικοινωνικές συμπεριφορές, κ.λπ.). Είναι Διευθυντής του Εργαστηρίου Ψυχολογίας & Ε.Α. και Διευθυντής του Διατμηματικού Μεταπτυχιακού «Ειδική Αγωγή». Πραγματοποίησε τις μεταπτυχιακές σπουδές του στο Βέλγιο με υποτροφία του ΟΑΕΔ κι ολοκλήρωσε τη διδακτορική του διατριβή στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης με υποτροφία του ΙΚΥ. Εργάστηκε στο ίδιο Πανεπιστήμιο ως ερευνητής στον τομέα ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης του M. Born, ενώ συνδιηύθυνε με τον J. Melon για τέσσερα χρόνια τα σεμινάρια κλινικής ψυχανάλυσης. Παράλληλα, ειδικεύθηκε στην ψυχοθεραπεία παιδιών και εφήβων στο Φροϋδικό Ινστιτούτο Ψυχανάλυσης Βρυξελλών. Ερευνητικά ασχολείται με τον ρόλο των νέων μοντέλων ψυχικής υγείας, καθώς και των “ενταξιακών πρακτικών” στα σχολεία. Έχει διδάξει σε διάφορα Πανεπιστήμια του εξωτερικού, είτε ως προσκεκλημένος καθηγητής, είτε μέσα από ευρωπαϊκά προγράμματα και έχει συγγράψει έναν μεγάλο αριθμό άρθρων στα ελληνικά, γαλλικά, αγγλικά και ιταλικά.
