Το να παίρνεις συνέντευξη από τον εκπαιδευτικό, συγγραφέα, αρθρογράφο, πρώην δημοτικό σύμβουλο και βουλευτή Θωμά Ψύρρα είναι μεγάλη πρόκληση.
Μια συνέντευξη για τη Λάρισα και τους Λαρισαίους, για αυτή την πόλη σε εκκρεμότητα όπως έχει πει στο παρελθόν και τους κατοίκους της, τους «φερτούς Λαρισινούς ή Λαρσινούς».
Συνέντευξη στην Εύη Μποτσαροπούλου
Τον περίμενα να επιστρέψει από την εβδομάδα που «χάθηκε» στο χωρίο για να ετοιμάσει το σπίτι για το καλοκαίρι. Στο τηλέφωνο μου λέει σε περιμένω στην Ίωνος Δραγούμη. Αρχικά γέλασα, έκανα το συνειρμό με το δημαρχείο και μέχρι να φτάσω δεν ήξερα αν επρόκειτο για το σπίτι ή το γραφείο του. Ήταν το δεύτερο. Ένας χώρος με άπειρα βιβλία στις περιμετρικές βιβλιοθήκες και το μπαλκόνι με τα λουλούδια του. Μπαίνοντας και χαζεύοντας το χώρο, σκέφτηκα ότι ήταν όντως ένα «γραφείο» με την ετυμολογική του έννοια· ένας χώρος που το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να γράφει· και να διαβάζει. Και τα δύο ο Θωμάς Ψύρρας τα έχει κάνει κατά κόρον στη ζωή του. Και συνεχίζει.
«Εδώ», μου λέει «πάντα ήταν πέρασμα και σημείο συνάντησης… Κλείνανε τις εφημερίδες, τελείωναν τις παραστάσεις και τα δημοτικά και συμβούλια και περνούσαν πολλοί. Για συζητήσεις πολύωρες…»
Πολλά ξεκινήσαμε να λέμε μέχρι να φτάσουμε στην πρώτη ερώτηση και να μεταφερθούμε στο κλίμα της συνέντευξης. Ήταν από αυτά, τα παράπλευρα οφέλη μιας συνέντευξης…
Έχεις ασχοληθεί πολύ Θωμά με τη θεσσαλική ιστορία, την ιστορία της Λάρισας και την έννοια της πατρίδας. Τι είναι για σένα η Λάρισα;
Με δυο λόγια πατρίδα είναι η παιδική ηλικία και η Λάρισα για μένα είναι αυτός ο οικείος χώρος. Τελικά δεν υπάρχει μόνο πατρίδα, από το «πατέρας», υπάρχει και μητρίδα από το «μητέρα». Αν και πρόκειται για μια κατάσταση την οποία βιώνεις με δυναμικό τρόπο, η νεανική ηλικία σε σφραγίζει. Όσο δε, μεγαλώνεις αποκτάς μια διάθεση νοσταλγίας και το καταλαβαίνεις ότι μεγάλωσες όταν έχεις περισσότερους νεκρούς γύρω σου από αυτούς στην κοινωνική σου ζωή.
Στο «Θεσσαλικό Ημερολόγιο 2009» το αναλύω περισσότερο… «η Πατρίδα είναι ένα μεγάλο αφήγημα… είναι ένας “τόπος” φτιαγμένος από λογής μικρές αφηγήσεις που ενσωματώνονται στο Χρόνο όπως οι χρωματιστές ψηφίδες στο κονίαμα των αρχαίων ψηφιδωτών· αφηγήσεις από αισθήματα, γεύσεις, εικόνες, συνήθειες, μύθους, ρυθμούς, κινήσεις, οικογενειακές ιστορίες, μνήμες, αναγνώσεις, φωνές και τραγούδια· αφηγήσεις από αγαπημένους και αγαπημένες, από περαστικούς και οικείους, από ανθρώπους προσφιλείς ζώντας τε και τεθνεώτας». Όλα αυτά λοιπόν, είναι η Λάρισα.
«Είμαστε φερτοί Λαρισινοί και όχι Λαρισαίοι. Είμαστε νέοι ξένοι». Αυτή η έννοια του Λαρισινού έχει ταυτιστεί με σένα. Τι εννοείς ακριβώς;
Ναι είμαστε Λαρισινοί και όχι Λαρισαίοι. Λαρισαίος είναι μόνο ο αρχαίος. Η Λάρισα στην πορεία είχε φερτούς πληθυσμούς.
Για παράδειγμα ο πρώτος Δήμαρχος της Λάρισας το 1881 ήταν Τούρκος, ο Καντίρ Αγάς Εφέντης· προερχόταν από αριστοκρατική οικογένεια. Αυτός χρηματοδότησε τον Άγιο Κωνσταντίνο και το 1ο Δημοτικό Σχολείο από την προσωπική του περιουσία. Αυτός αγόρασε το πρώτο τυπογραφείο της πόλης.
Οι Λαρισαίοι δήμαρχοι είναι ένα καλό παράδειγμα για να καταλάβουμε… Αυτοί που τον διαδέχτηκαν, το ίδιο. Διδίκας από την Άλλη Μεριά Βόλου, Γεωργιάδης από την Πέτρα Μυτιλίνης, Γαλάτης από την Ιθάκη, Αστεριάδης από Ήπειρο και μετά Αμπελάκια, Αναστασιάδης από την Κωνσταντινούπολη, Ζαρμάνης από την Καστανιά Καρδίτσας, Σάπκας από το Μεγάροβο, Σιτράς, Χατζηγιάννης και ο σημερινός δήμαρχος Απόστολος Καλογιάννης από τη Χάλκη. Ο Χονδρονάσιος από τη Μελία και ο Λαμπρούλης από το Μεγαλόβρυο Αγιάς.
Μην ξεχνάμε το «Πυρ ες καλάμις»… η Λάρισα υπήρξε πολλές φορές ακατοίκητη στα οθωμανικά χρόνια. Μετά το 1881 αυξήθηκε ο πληθυσμός της και τις μεταπολεμικές δεκαετίες του ΄50, ΄60 και ΄70 διπλασιάστηκε.
Όλοι αυτοί οι κάτοικοι της Λάρισας δεν είχαν συνείδηση της πόλης. Αυτή αποκτάται σιγά σιγά μέσα στο χρόνο…
Αυτό εννοείς όταν λες ότι οι πόλεις που δεν μυθολογηθεί βρίσκονται σε μόνιμη εκκρεμότητα; Είναι ακόμη η Λάρισα είναι σε εκκρεμότητα γενικώς;
Έχει αρχίσει να γίνεται αυτό στη Λάρισα. Εννοώ τη μυθολόγησή της από λογοτέχνες. Ο Βαγγέλης Κολώνας ίσως είναι από τους πρώτους που παρήγαγε υλικό και μυθολόγησε τη Λάρισα. Μετά ακολούθησαν και άλλοι νεώτεροι… (σε αυτό το σημείο Θωμάς Ψύρρας σηκώνει ένα βιβλίο που βρίσκεται πάνω στο γραφείο του· την «Πομόνα» του Αργύρη Φασούλα που μόλις κυκλοφόρησε). Να, η «Πομόνα» για παράδειγμα είναι ένα τέτοιο βιβλίο και γράφτηκε από έναν πολύ νεαρό Λαρισαίο συγγραφέα…
Εκτός από το κομμάτι της μυθολόγησής η Λάρισα, ναι, είναι μια πόλη σε εκκρεμότητα· πάει να γίνει πόλη αλλά δεν έχει γίνει. Η διαδικασία ακόμη συντελείται.
Η διαδικασία συντελείται συνεχώς και με πολλούς τρόπους. Μέσα από την πολιτιστική ανάπτυξη, τη μυθολόγησή της από λογοτέχνες, την πολεοδομία και την ανάπλαση της πόλης. Όταν οι νεότερες γενιές θα έχουν πλήρη συνείδηση ότι είναι Λαρισινοί, με την ΑΕΛ, το Θεσσαλικό Θέατρο και πόσα άλλα, θα έχει ολοκληρωθεί.
Η πόλη είναι ένα ζωντανό στοιχείο. Καθετί που προστίθεται με επιτυχημένο τρόπο μπαίνει σε αυτό που εννοούμε Λάρισα. Για παράδειγμα το Θεσσαλικό Θέατρο είναι ένα στοιχείο προς αυτή την κατεύθυνση. Εσύ γεννήθηκες μετά την ίδρυση του Θεσσαλικού και για σένα και τη γενιά σου η ύπαρξη του Θεάτρου είναι αυτονόητη στην πόλη…
Συγχρόνως, η Λάρισα είναι ένα μεγάλο χωνευτήρι. Σε αυτό τον τόπο συνυπήρξαν και συνεχίζουν οι πάντες. Πλέον ο ένας αντέχει τον άλλο, τον ιδιαίτερο πολιτισμό του. Υπάρχει μεγαλύτερη ανοχή, αντοχή και ανεκτικότητα. Ξεκίνησε με την αστικοποίηση που το έκανε βίαια· μετά τον εμφύλιο πληθυσμοί από τα γύρω χωριά έψαξαν καταφύγιο στη Λάρισα. Βέβαια, σε αυτό συντέλεσε και ότι η Λάρισα υπήρξε εδώ και πολλές δεκαετίες διοικητικό κέντρο, με Στρατιωτικές Υπηρεσίες και το βασικό κέντρο της Περιφέρειας. Η Λάρισα και σήμερα ανανεώνει συνεχώς τον πληθυσμό της.
Σε αυτό βέβαια συνέβαλε ότι οι Λαρισαίοι Δήμαρχοι, για πολλά χρόνια και ασχέτως πολιτικής προέλευσης, έδρασαν συμπληρωματικά ο ένας με τον άλλο. Κανείς δεν γκρέμισε το έργο του προηγούμενου· το επέκτεινε, το διόρθωσε και το βελτίωσε. Ο Μιχαήλ Σάπκας για παράδειγμα, συνέβαλε στην αναγέννηση της Λάρισας και αυτό συνεχίστηκε και αργότερα από τον Δημήτρη Χατζηγιάννη και από το 1974 και μετά από τους Δημάρχους που ανέλαβαν διαδοχικά.
Τι είναι αυτό που κάνει τελικά κάποιον Λαρισαίο ή καλύτερα Λαρισινό;
Η αίσθηση ότι ανήκει σε ένα συγκεκριμένο χώρο που έχει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά. Το ότι αποκτά μια συγκεκριμένη προσωπικότητα σε αυτή την πόλη. Σε συνδυασμό με όσα είπαμε παραπάνω…
Πως βλέπεις τη διαδρομή της πόλης στην εξέλιξη και την ανάπτυξή της; Στην πολιτιστική διαδρομή της υπάρχει κάποιο ορόσημο;
Η πολιτιστική έκρηξη έγινε αμέσως μετά την πτώση της δικτατορίας, αν και είχε αρχίσει και λίγο νωρίτερα μέσα στη δεκαετία του ΄60. Δημιουργήθηκε το Θεσσαλικό Θέατρο, άρχισαν οι παρουσιάσεις βιβλίων, τα λογοτεχνικά περιοδικά, τα εκπαιδευτικά όπως το «Σημείο» και το «Αυτό» τα δικά μου, βγήκαν οι «Στιγμές» του Ανδρέα Γιουρμετάκη, η «Γραφή» του Κώστα Λάνταβου, ο «Σπαρμός» του Μίμη Λαχανά… Ήταν μια συγκεκριμένη εποχή που υπήρξε έκρηξη και όλα τα παραπάνω είναι στοιχεία αυτής της άνθισης.
Η Λάρισα συνεχίζει την πολιτιστική της ανάπτυξη με άλλους όρους, βέβαια, άλλα δεδομένα και περιβάλλον. Η πόλη είναι δυναμική. Παράλληλα, ακολούθησε και η οικονομική ανάπτυξη· εμφανίστηκαν καινοφανείς επιχειρήσεις στη Λάρισα και οι μεγάλες μονάδες.
Ως προς τις υποδομές, το μεγαλύτερο έργο ήταν η αποχέτευση, ακόμη και ο τρόπος με τον οποίο συμφωνήθηκε… Ο Λαμπρούλης και η πλειοψηφία δεν το ήθελε το έργο γιατί τα χρήματα προερχόταν από τα χρήματα δανείου της «κακιάς» ΕΟΚ… Η συμβολή της ΕΔΑ έγειρε την πλάστιγγα υπέρ του έργου και αναγκάστηκε και ο Λαμπρούλης με βαριά καρδιά να υπερψηφίσει (αν και πιστεύω ότι ο ίδιος καταλάβαινε, αλλά υπήρχαν οι κομματικές αγκυλώσεις που τον κρατούσαν…).
Σε έχει επηρεάσει ο θεσσαλικός κάμπος;
Όχι… Το γεγονός ότι ασχολήθηκα με μια σειρά για τη θεσσαλική ιστορία με το «Θεσσαλικό Ημερολόγιο», το «Θεσσαλία – ο τόπος και οι άνθρωποι» και το «Κιλελέρ – Στον ήλιο μοίρα» και ως προς τη μυθοπλασία με το «Θα βοσκήσω το μαύρο», δεν σημαίνει ότι με επηρέασε με την έννοια ότι με καθόρισε. Είναι ένας «χώρος» που τον ήξερα καλά και μπορούσα να τον χρησιμοποιήσω για γράψω. Στα πρώτα μου βιβλία δεν υπάρχει ο κάμπος.
Στην ποίηση η επιλογή του τόπου είναι πιο καθοριστική. Αλλά και στην πεζογραφία. Στα βιβλία μου υπάρχει ο κάμπος, το αγροτικό στοιχείο αλλά και η αστική ζωή της Λάρισας. Αφηγηματικά με διευκολύνει ο χώρος που τον ξέρω καλά. Το τοπικό, άλλωστε, όταν δουλεύεται με εντιμότητα εφάπτεται στο παγκόσμιο…
Αγαπημένες παραστάσεις στην πόλη;
Ήταν συγκλονιστική η «Ηλέκτρα» με την Κονιόρδου, το «Γάλα» με την Άννα Βαγενά.
Για μένα αγαπημένη είναι και το «Μαράν Άθα» που στηρίζεται στο βιβλίο μου και ανέβηκε με τη Γιασεμί Κηλαηδόνη…
Τώρα όσο για τις συναυλίες δεν έχω να πω πολλά· για μένα η μουσική είναι ένα είδος πιο προσωπικό και αυτό δεν το βιώνω σε μια συναυλία… Μ΄ αρέσουν τα μπλουζ και τα Ηπειρώτικα. Τελευταία ακούω μουσική για κηδείες της Νέας Ορλεάνης, μουσικές από τη Γκάνα και το Κάπο Βέρντε.
Τι διαβάζεις αυτή την περίοδο;
Ξαναδιάβασα το «Ελλάδα, μια χώρα παραδόξως νεωτερική» του Γιάννη Βούλγαρη. Είναι από τα πιο σημαντικά βιβλία που έχω διαβάσει. Και το «Τα μυστήρια του μυθιστορήματος» του Λάκη Προγκίδη. Μου άρεσε πάρα πολύ το «Ο σκύλος της αγάπης» του Ηλία Κουρκούτα. Εγώ όταν λέω διαβάζω εννοώ αυτό (μου λέει και μου ξεφυλλίζει ένα βιβλίο· είναι υπογραμμισμένο, με σημειώσεις και παραπομπές και στις τελευταίες του λευκές σελίδες γεμάτο με σχόλια). Είμαι έτσι σχεδόν πάντα έτοιμος να γράψω μια κριτική επ΄ αυτού που διαβάζω…
Και τι γράφεις αυτή την περίοδο;
Είναι στο αέρα δύο πρότζεκτ. Μια μετάφραση στην «Ηλέκτρα» την οποία σκοπεύουμε να ανεβάσουμε με την Γιασεμί Κηλαηδόνη και τον Δήμο Αβδελιώτη. Και ένα από τα κεφάλαια στο «Θα βοσκήσω το μαύρο» αυτό με τον τίτλο «Κανένας δεν χάνεται» θα γίνει ταινία και γράφουμε τώρα το σενάριο με τον Αποστόλη Τότσικα. Αυτές είναι οι δυο εκκρεμότητες.
Μέχρι το Σεπτέμβριο θα εκδοθεί μια νουβέλα το «Τι απομένει από τη φωτιά» που αυτή τη στιγμή δουλεύω πάνω στις τελευταίες διορθώσεις και αποφάσισα να το επιμεληθώ τυπογραφικά ο ίδιος σύμφωνα με τα δικά μου γούστα.
Παράλληλα, γράφω και 2 -3 άλλα. Ένα αστυνομικό μυθιστόρημα που εξελίσσεται εδώ στη Λάρισα και ασχολούμαι με την «Ιστορία της λογοτεχνίας στη Λάρισα» η οποία θα περιλαμβάνει ανθολόγηση διαφόρων κειμένων. Είναι ήδη έτοιμες 60 σελίδες οι οποίες έχουν συμπεριληφθεί στο «Λάρισα – 8000 χρόνια νεότητας» και θα εμπλουτιστεί με υλικό από Τούρκους Λαρισαίους ποιητές του 19ου αιώνα. Τώρα ασχολούμαι με τις μεταφράσεις. Με ενδιαφέρει πάρα πολύ αυτό το κομμάτι. Ο γιατρός, για παράδειγμα, του Δελή Πασά αποκλείεται να μην είχε επαφές με διανοούμενους της αυλής. Υπήρξε πολύ σημαντική η οθωμανική αριστοκρατία· ήταν πολύ υψηλού επιπέδου.
Εκτός από τον αγαπημένο «Νικόδημο» που αλλού;
Στο Νικόδημο. Καρέκλα δίπλα από τη πλάστιγγα. Αυτό μου έλλειψε και από την πανδημία. Οι παρέες και οι κουβέντες. Παλιά στον Νικόδημο, υπήρχε επί χρόνια η αντροπαρέα της Τρίτης… σταματήσαμε να το κάνουμε όταν πέθανε ο Αλέκας Ζούκας που ήταν πολύ μεγάλη φυσιογνωμία και υπήρξε απώλεια για την πόλη. Και για μας.
Υπάρχει και το τσίπουρο της Παρασκευής το μεσημέρι. Συνήθως στο «Γιασεμί» αλλά όχι απαραίτητα. Είμαι πολυτοπικός και πολυποτικός, όπως λέμε πολυγαμικός…
…
Είπαμε ακόμη πολλά, από αυτά που δεν γράφονται… για ιστορίες παλιάς και σύγχρονης καθημερινής αυτοδιοικητικής τρέλας, για βιβλία, για το σπίτι στο χωριό του. Ιστορίες για τον Αλέκο Ζούκα με μουσική υπόκρουση από τις κηδείες της Νέας Ορλεάνης… Τον ευχαριστώ.
…
* Ο Θωμάς Ψύρρας γεννήθηκε το 1954 στον Τύρναβο Θεσσαλίας, όπου και έζησε τα παιδικά του χρόνια. Σπούδασε Φιλολογικά στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης.
Εργάστηκε ως καθηγητής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση και δίδαξε πολλά χρόνια Θεωρία της Λογοτεχνείας στην Επιμόρφωση των Καθηγητών. Υπήρξε εκδότης του εκπαιδευτικού περιοδικού «Σημείο», μέλος της ομάδας του περιοδικού «Αυτό» και της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Γραφή» της Λάρισας. Μελέτες και άρθρα του δημοσιεύτηκαν στα περιοδικά «Γραφή», «Σημείο», «Αντί» και στις εφημερίδες «Ελευθερία», «Αυγή», «Ελευθεροτυπία» και «Καθημερινή». Κείμενά του ανθολογήθηκαν στα σχολικά Βιβλία των Νέων Ελληνικών. Εξέδωσε τη νουβέλα «Τα ψάρια της Παναγιάς» και τα μυθιστορήματα «Πυκνός Καιρός» και «Μαράν Αθά». Έχει επιμεληθεί την ανθολογιά «Λάρισα-μια πόλη στη Λογοτεχνία», το «Ημερολόγιο 2008-Θεσσαλία, Χώμα πικρό σαν το ψωμί», τον τόμο «Θεσσαλία- ο τόπος και οι άνθρωποι» καθώς και το «Κιλελέρ-στον ήλιο μοίρα». Το μυθιστόρημά του «Μαράν Αθά» παρουσιάστηκε σε σκηνοθεσία Δήμου Αβδελιώτη με τη Γιασεμή Κηλαηδόνη.
Υπήρξε μέλος της ΚΕ της «Ελληνικής Αριστεράς» και υπήρξε Δημοτικός Σύμβουλος Λάρισας.
Εκλέχτηκε βουλευτής πρώτη φορά στις εκλογές της 17ης Ιουνίου 2012, με το κόμμα της ΔΗΜοκρατικής ΑΡιστεράς.
