Ο οικιστικός ιστός της Λάρισας έχει αλλάξει δραματικά τον τελευταίο αιώνα. Η εικόνα της μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄60 ήταν μιας πόλης με μονοκατοικίες και διώροφα κτίρια. Την περίοδο αυτή κάνουν δειλά την εμφάνισή τους στην πόλη ψηλότερα κτίρια και η πόλη τη δεκαετία του 1970 αρχίζει και ψηλώνει, καθώς όλο και περισσότερες πολυκατοικίες κτίζονται για να καλύψουν την αστυφιλία που παρουσιάστηκε την εποχή εκείνη και τον σύγχρονο τρόπο ζωής.
Έπρεπε να φτάσουμε στο 2021 για να έχουμε τις πρώτες πραγματικά πολυώροφες οικοδομές με χαρακτηριστικές την εννιαώροφη πολυκατοικία συν σοφίτα που κατασκευάζεται στην οδό Παναγούλη από την κατασκευαστική εταιρία «Η.Κ. ΜΑΤΘΑΙΟΥ ΙΚΕ» και την δεκαώροφη συν σοφίτα που βρίσκεται στην οδό Λάμπρου Κατσώνη από τον εργολάβο Ηλία Πρίφτη, η οποία και αποτελεί σήμερα το ψηλότερο κτίριο της πόλης.
Πως φτάσαμε όμως από τις μονοκατοικίες με τις αυλές στο κέντρο της πόλης στις πολυκατοικίες των 10 ορόφων; Χρειάστηκαν περί τα 90 χρόνια από το πρώτο οικοδομικό νομοθέτημα του 1923 μέχρι τον νέο ΝΟΚ 4067/2012 που αύξησε το συντελεστή δόμησης στο κέντρο της Λάρισας σε 2,9 και όρισε το μέγιστο δυνατό ύψος σε 32 μέτρα. Χρειάστηκε δε, μια δεκαετία ακόμη να ξεπεραστεί η Κρίση Χρέους της Ελλάδας και η τοπική και πανελλήνια κρίση στον κατασκευαστικό κλάδο για να δούμε στη πόλη κτίρια τόσο ψηλά σαν αυτά που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στις μεγαλουπόλεις.
Θα επιχειρήσουμε μια ιστορική… πολεοδομική αναδρομή για να δούμε πόσο ουσιαστικά έχει αλλάξει η Λάρισα από την ενσωμάτωσή της στο Νέο Ελληνικό Κράτος μετά την απελευθέρωση από τους Τούρκους μέχρι σήμερα…
…
Στην απογραφή του 1881 η Λάρισα έχει 13.500 κατοίκους και εξακολουθεί να είναι η μεγαλύτερη σε πληθυσμό πόλη της Θεσσαλίας, παρά την συρρίκνωση του πληθυσμού της μετά την αποχώρηση των Τούρκων που αποτελούσαν περίπου το μισό πληθυσμό της πόλης. Το 1883 η Λάρισα αποκτά το πρώτο ρυμοτομικό σχέδιο, το οποίο αναθεωρείται το 1884, οριστικοποιείται το 1889 και μένει αναλλοίωτο μέχρι το 1964.
Η πρώτη πολεοδομική διάταξη που νομοθετήθηκε στην Ελλάδα και εν μέρει εφαρμόζεται σήμερα, είναι το ΝΔ/17-7-23 με το οποίο στο άρθρο 9 παρ. 2, όπως αντικαταστάθηκε με το άρθ-1 ΑΝ-625/68, ορίζεται το μέγιστος επιτρεπόμενο ύψους των κτιρίων και ο αριθμός των ορόφων. Με τον ΓΟΚ του 1929 το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος και ο μέγιστος αριθμός των ορόφων καθορίζονται πλέον από το ρυμοτομικό σχέδιο.
Μέχρι την περίοδο του πολέμου, ο πληθυσμός της πόλης υπερδιπλασιάζεται. Το 1920 έχει 22.401 κατοίκους και το 1940 φτάνει τους 35.344, οι οποίοι στην πλειοψηφία τους εγκαθίσταται στη περιοχή του κέντρου και γύρω από αυτή με αποτέλεσμα να αρχίσουν να εμφανίζονται φαινόμενα οικοδομικής συμφόρησης. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο άρχισε να εισρέει στη Λάρισα νέος πληθυσμός από την ύπαιθρο που δημιουργεί άμεσες ανάγκες για νέες κατοικίες και οδηγεί στην απρογραμμάτιστη ανάπτυξη της πόλης. Η ανοικοδόμηση δημιουργεί προβλήματα στην πολεοδομική οργάνωση έτσι η πόλη επεκτείνεται εκτός των τειχών, όπως αυτά είχαν καθοριστεί από την Τουρκοκρατία και σήμερα αντιστοιχούν στη ζώνη του εσωτερικού δακτυλίου της πόλης.
Την δεκαετία του ΄50 και ‘60 η Λάρισα πλήττεται από καταστροφικούς σεισμούς με αποτέλεσμα την επισκευή ή ανοικοδόμηση του μεγαλύτερου μέρους των κτιρίων χωρίς όμως να γίνει ταυτόχρονα καμία πολεοδομική αναμόρφωση του σχεδίου. Την ίδια περίοδο, η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση και η όλο και μεγαλύτερη έξαρση της αυθαίρετης δόμησης, σε συνδυασμό με την παντελή έλλειψη χωροταξικής και πολεοδομικής πολιτικής επιδεινώνουν τις συνθήκες της ποιότητας ζωής και υποβαθμίζουν το αστικό περιβάλλον.
Είναι το 1955 όταν νομοθετείται ο νέος ΓΟΚ με τον οποίο καθορίστηκαν διαφορετικά συστήματα δόμησης και χωρίστηκαν οι πόλεις και οι οικισμοί σε διαφορετικές ζώνες όπου και προβλεπόταν διαφορετικοί συντελεστές δόμησης. Χαρακτηριστικό του νομοθετήματος αυτού είναι ότι φέρνει το «συνεχές σύστημα δόμησης» με το οποίο καθορίζονται υποχρεωτικά οι προσόψεις των κτιρίων σε συγκεκριμένη απόσταση από το δρόμο, ότι τα κτίρια που κολλάνε μεταξύ τους δεξιά και αριστερά έχουν τους ακάλυπτους χώρους στο πίσω μέρος του οικοπέδου και διαθέτουν μικρούς εξώστες. Το μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος και ο μέγιστος αριθμών ορόφων ομοίως καθορίζονται από το ρυμοτομικό σχέδιο. Ο ΓΟΚ του ’55 είναι αυτός που καθόρισε τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώθηκε το κέντρο σε όλες τις ελληνικές πόλεις, με τη μορφή δηλαδή που το βλέπουμε σήμερα.
Το τέλος της δεκαετίας του ’60, σημαίνει για την Λάρισα, όπως και για τις περισσότερες ελληνικές πόλεις, την αρχή μιας νέας περιόδου ανοικοδόμησης που θα φέρει ριζικές αλλαγές στην αστική μορφολογία. Είναι η εποχή της αντιπαροχής, που θα αντικαταστήσει την μονώροφη ή διώροφη επώνυμη κατοικία με την ανώνυμη αστική πολυκατοικία και τον κήπο και την αυλή με τον τσιμεντωμένο ακάλυπτο χώρο. Η έντονη αυτή διαδικασία αντικατάστασης των κτιρίων με πολυκατοικίες είχε ως αποτέλεσμα σήμερα να έχουν διατηρηθεί λιγότερο από το 10% των κτιρίων που κτίσθηκαν μέχρι το 1950.
Η πρώτη πολυκατοικία που χτίζεται στη Λάρισα είναι στη συμβολή των οδών Βασ. Παύλου (σήμερα Μανδηλαρά) και Μ. Αλεξάνδρου, γνωστή ως η πολυκατοικία του (Φώτη) Παπά. Αυτή είναι και η πρώτη πολυκατοικία που κατεδαφίζεται στη Λάρισα και στη θέση ανεγείρεται η γωνιακή οικοδομή που υπάρχει μέχρι σήμερα και στο ισόγειό της στεγάζεται το fast food “Stamy’s”. Λίγο αργότερα, απέναντι ακριβώς σηκώνεται η πολυκατοικία που διασώζεται μέχρι σήμερα και στο ισόγειό της φιλοξενεί το ζαχαροπλαστείο «Έξαρχος».
Ο ΓΟΚ του ΄73 είναι αρκετά κοντά σε αυτόν του ΄55 και έρχεται να καθιερώσει κυρίως μεγαλύτερες αποστάσεις μεταξύ των δρόμων και των κτιρίων και ορίζει την κάλυψη του οικοπέδου στο 70%. Ο υπολογισμός του μέγιστου ύψους κτιρίου στην πρόσοψη βασίζεται στο «συνεχές σύστημα δόμησης», ενώ οι επιτρεπόμενοι όροφοι εξαντλούνται σε βαθμιδωτές εσοχές. Αρχίζει η εποχή που οι πολυκατοικίες της Λάρισας γεμίζουν με ρετιρέ.
Μόλις ένα χρόνο μετά, το 1974, γίνεται η πρώτη σοβαρή προσπάθεια πολεοδομικού σχεδιασμού με τη συμμετοχή της Τοπικής Αυτοδιοίκησης και διαφόρων φορέων της πόλης και εκπονείται το πρώτο Ρυθμιστικό Σχέδιο. Το Ρυθμιστικό Σχέδιο δεν θεσμοθετήθηκε ποτέ, όμως το 1976 και το 1979, έγιναν σημαντικές επεκτάσεις στο σχέδιο πόλεως.
Το 1985 έχουμε νέο ΓΟΚ ο οποίος αντανακλά το ευρύτερο πνεύμα πολεοδομικής αναθεώρησης της εποχής. Δημιουργεί το πλαίσιο αναθεώρησης πολλών πολεοδομικών σχεδίων, ενώ παράλληλα εφαρμόζει ενιαία αντιμετώπιση όλων των περιοχών των πόλεων και των οικισμών. Παράλληλα, καθιερώνει την ελεύθερη τοποθέτηση του κτιρίου στο οικόπεδο. Το ύψος των προσόψεων υπολογίζεται βάσει του συντελεστή δόμησης και του ιδεατού στερεού, που διαμορφώνει άλλου είδους “ρετιρέ” και λαμβάνει υπόψη το πλάτος του δρόμου για επαρκή φωτισμό και αερισμό τόσο των ιδιωτικών, όσο και των κοινόχρηστων χώρων. Το ανώτατο επιτρεπόμενο ύψος των κτιρίων δεν καθορίζεται πλέον ως μέγιστος επιτρεπτός αριθμός ορόφων αλλά προκύπτει σε συνάρτηση με τον συντελεστή δόμησης με μέγιστο επιτρεπόμενο ύψος τα 27,00 μέτρα που αντιστοιχούν περίπου σε 9 ορόφους.
Η Λάρισα αρχίζει και ψηλώνει…
Το 1986 θεσμοθετείται νέο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο της Λάρισας, ενώ το 1988– 89 επεκτείνεται το σχέδιο πόλης και αναθεωρείται το σχέδιο των περιοχών επέκτασης του 1976 και 1979. Έτσι η πόλη οριοθετήθηκε στη σημερινή της έκταση, που περιλαμβάνει 19 πολεοδομικές ενότητες.
Αξίζει να αναφερθεί ότι για την πόλη της Λάρισας οι συντελεστές δόμησης, άρα και τα ύψη, μειώνονται σταθερά ανά περιοχές από το 1989.
Η πολεοδομική νομοθεσία που ισχύει σήμερα διαμορφώθηκε με τον ΝΟΚ 4067/2012, όπως ήρθε να αντικαταστήσει τους παλιούς ΓΟΚ. Η νέα πολεοδομική φιλοσοφία είναι να περιορίσει την επιφάνεια των κτιρίων και την κάλυψη επί του οικοπέδου στο 60%, ώστε να δημιουργήσει μεγαλύτερες ελεύθερες επιφάνειες εδάφους για φύτεψη πρασίνου. Ο νέος νόμος είναι περιβαλλοντικής φύσεως καθώς στοχεύει στην απορρόφησή νερού και στο καλύτερο αερισμού του κέντρου των πόλεων που βοηθά στο ρίχνει τις θερμοκρασίες και να τις δροσίζει. Το ενδιαφέρον είναι ότι καθώς περιόρισε την κάλυψη έδωσε όγκο προς τα επάνω. Η φιλοσοφία του συμπυκνώνεται στην φράση «δώσε μου έδαφος για να σου δώσω ύψος» και έτσι θεσμοθέτησε διάφορα περιβαλλοντικά κίνητρα που συνοδεύονται από bonus σε συντελεστή δόμησης, με αποτέλεσμα οι πολυκατοικίες του σήμερα να ψηλώνουν κι άλλο. Το μέγιστο ύψος των κτιρίων δεν εξαρτώνται πλέον μόνο από το συντελεστή δόμησης, αλλά και από το κατά πόσο ο κατασκευαστής κάνει χρήση των περιβαλλοντικών κινήτρων. Κριτήρια για την έγκριση της προσαύξησης αποτελούν η αύξηση του μη σφραγισμένου/φυτεμένου εδάφους για την απορροή των νερών και για τη φύτευση δέντρων, η προτίμηση ελεύθερων όψεων και κενών για τον αερισμό του εσωτερικού του οικοδομικού τετραγώνου από τις μεσοτοιχίες σε επαφή με τις διπλανές οικοδομές, η απόδοση σε κοινή χρήση και διαμόρφωση από το Δήμο επιφάνειας του οικοπέδου κ.ά.
Για να έχουμε μια πιο ξεκάθαρη εικόνα της κατάστασης στη Λάρισα, αναφέρουμε ότι το κέντρο της πόλης έχει συντελεστή δόμησης 2,9 που σύμφωνα με το άρθρο 15 το μέγιστο ύψος καθορίζεται ως δεκαπλάσιο του συντελεστή με μέγιστο αυτό των 32,00 μέτρων, που αντιστοιχεί περίπου σε 11 ορόφους.
*Ευχαριστούμε ιδιαιτέρως το τμήμα Πολεοδομίας του Δήμου Λαρισαίων για τις πληροφορίες που μας παραχώρησε.
Εύη Μποτσαροπούλου
